Рацин, македонскиот Че Гевара и последниот романтичар

Пишува: ЗОРАН БОЈАРОВСКИ

Во студената ноќ на 22 декември во 1908 година во Велес, мајката Марија и таткото Апостол Солев се радуваа на својата прва рожба. Ниту сонуваа дека новородениот син ќе биде значен дел од конечното создавање на државноста на македонскиот народ, кој заедно со создавањето на државата ќе придонесе и за отворањето на патот кон слободата и социјалната правда коишто ќе ги воспева низ неговата поезија.

На тој ден се роди Коста Солев Рацин, човекот што ја виде иднината и со сите свои постапки се посвети на нејзиното остварување зашто веруваше дека тоа е иднината на правдата:

Да биде честит денот
и првата ни стапка
у првиот ни век!
Ќе мине силен ек
ќе б’сне сонце златно –
по секаде на светот
ќе згине срамно гнетот –
ќе л’сне живот нов!

(Копачите)

И тој, како нешто подоцна Че Гевара, повикот да ја оствари таа правда ја виде и доживеа низ неговиот непосреден допир со работниците во каменоломите, во полињата со тутун и афион каде што се соживувал со маката на аргатите надничари, кога почнал да трага по причините и да ги бара одговорите зошто е тоа така. Потоа долго во ноќта, откако ќе завршел работниот ден во семејната грнчарска работилница ги читал книгите до кои имал пристап.

Почнува да се оформува како револуционер и набргу станува еден од најактивните во организирањето на предавања, дебати и настани. Во 1924 година, на шеснаесетогодишна возраст станува член на СКОЈ (Сојуз на комунистичката младина на Југославија). Веднаш потоа и член на Комунистичката партија на Југославија. Следуваат потоа годините активна револуционерна дејност низ просторите на тогашната југословенска држава, кога Кочо Рацин е на постојано патување на релациите Скопје, Белград, Загреб, Сплит и другите поголеми градови, со попатни престои во тогашните затвори. Во летото 1933, кога се формира Областен комитет на Комунистичката партија на Југославија за Македонија, Кочо Рацин е избран за член на комитетот.

Борецот што ја опејуваше револуцијата

Во меѓувреме две големи страсти го исполнуваат и определуваат животот на младиот револуционер: Страста за интернационализмот на работничкото движење и за социјална правда и страста да ја опева револуцијата.

Колку била силна таа страст и потреба да ја изрази и тоа без страв, сведочи и фотографијата од еден од погорните класови во осовното училиште „Кирил и Методиј“ во Велес, на која Коста Солев, без да знае учителот, му рекол на својот другар заедно да го растегнат листот хартија на којашто пишувало „Да живее Гарибалди“.

Неколку години подоцна уште еден настан ќе го мотивира Коста Солев да ја искаже својата солидарност со интернационалното работничко и комунистичко движење. По веста за смртта на неговиот другар Ганчо Хаџипанзов, кој бил убиен од фашистите на Франко на барикадите во одбраната на Мадрид за време на Шпанската граѓанска војна, Рацин на јавен собир во Велес ќе ја прочита својата песна „Испанска балада“, посветена на херојската смрт на Ганчо Хаџипанзов.

Врвот на неговата втора силна страст, поезијата, Кочо Рацин ќе го доживее со стихозбирката „Бели
мугри“, објавена во Загреб во 1939 година.

Објавувањето на ова дело е исклучително голем настан во нашата културна и политичка историја.
Дело коешто уште пред да биде и официјално кодифициран македонскиот јазик во новоформираната македонска држава ќе ги потврди можностите за изразување и на најсуптилните чувства на јазикот кој е забрануван и одрекуван.

Во „Бели мугри“ се помесетени стихови со изворна, автентична и длабоко доживеана поетска сугестивност и емотивност за црнилата на животот на македонскиот човек и вечните стремежи на човекот за подобар, поправичен свет. Песни што го отворија патот на современата македонска литература, а Кочо Рацин го востановија за основоположник на современата македонска литература.

Но, тогашниот полициски режим препозна опасност за будењето на националната и класната револуционерна свест, на самосвеста на македонскиот народ и отпочна голема потера по авторот
и книгата „Бели мугри“ со налози за запленување на „Бели мугри“ и за апсење на Рацин.

„Бели мугри“ е врвен дострел на Рациновото творештво кое ќе дојде после повеќе годишно посветено изучување и препрочитување на македонското народно творештво. За достоинствата на нашата народна песна Рацин ќе напише:

„Во македонската песна е скриена тагата на мајката, потемнета од жалост, пресвиткана над огништето каде што огнот нечујно гасне, скриен е безнадежниот глас а ветерот што полека замира во оџакот, скриени се непоимливите моменти на љубовта, растреперените радости, тихиот шепот на расцутените нарциси в поле и екот на белите букови стебла. Само увото и срцето на оние што ги преживеале ќе можат да ја доловат таа потајно, скриена убавина. Песната на Македонија е нејзина молитва, огледало на нејзината душа и нејзина воздишка“.

Заедно со македонското фолклорно наследство, Рацин ги изучува и делата на големите национални фигури како Крсте Петков Мисирков и неговото дело „За македонцките работи“, Браќата Миладиновци, Рајко Жинзифов, Стефан Верковиќ и други, како дел од најистакнатите творци во македонската литература во време на Преродбата кои ја одразуваат борбата на македонскиот народ за културна самостојност.

Срце со љубов за безбројни милиони

Уште една значајна вредност произлегува од делото и делувањето на Кочо Рацин. Од неговата страст за интернационализација произлезе космополитизмот на неговата поезија.

Ако Кочо Рацин со „Бели мугри“ е основоположник на современата македонска литература, неподелено е мислењето дека една од начелните карактеристики на модернизмот, како поетичка определба, се токму нагласениот интерес и отвореноста кон другите книжевни и културни текови и придобивки.

Дебатата за духот на модернизмот на македонската книжевна сцена го донесе космополитизмот, будењето на љубопитството и интересот кон творечките искуства на европската и светската модерна. Тоа беше иницијација за воспоставување на духовното и творечкото „роднинство“ со писателите од различни национални литератури, култури и воопшто „географии“.

Оваа дебата ги реактуализираше бесмртните стихови од песната „Татунчо“ од стихозбирката
„Бели мугри“: „Ако куќа не направив, со високи шимшир порти, куќа цел свет братски ми е…“
токму на основоположникот на македонската современа литература, Кочо Рацин.

Во врска со ова, за да се увериме дека космополитизмот на Рацин не е случајност, има едно многу
индикативно сеќавање на Невенка Вујиќ, соученичка на Коста Солев и негова прва младешка
љубов од велешката гимназија, објавено во шест томната едиција „Рацин“ на книгоиздателството
„Наша книга“ во 1987 година. Невенка се сеќава дека за време на една од нивните многубројни
средби Коста ѝ рекол: „Би сакал да знам повеќе јазици и на секој би напишал макар по една песна
или стих“.

Овој космополитизам и љубов со коишто се исполнети стиховите на Рацин се вредни и актуелни
пораки и ден-денеска. Тие вредности се сето она што ние како земја која со силни апсирации за
членство во ЕУ, ги негуваме и денеска. Да бидеме вклучени во меѓународните процеси, да не
препознаат како активни партнери и учесници во создавањето на „куќа“ , којашто, вусшност „цел
свет братски ни е…“.

Затоа е многу едноставен одговорот на прашањето може ли срцето да собере љубов за безбројни
милиони? Може, ако имате срце како Коста Солев Рацин кое пееше:

Та не сме саде ние
та не сме саде тука –
ние сме по цел свет
безброjни
милиони
на трудот
црн –
народ!(Копачите)

Превземено од Цивил Медиа