Првите слики од новороденчето што се појавија во нашиот семеен онлајн разговор покажаа слатко изненадено лице со широки, темно сиви очи. Нивната форма беше слична на кафените очи на татко му, но бојата беше поблиска до зелените очи на мајка му. Меѓутоа, до неговиот втор роденден, сликите покажаа среќно мало момче со очи кои ја добија истата темно кафеава сенка како онаа на неговиот татко, додека секоја трага од темно сивата боја од претходните фотографии целосно исчезна.
Обично ја сметаме бојата на очите како една од главните физички карактеристики што нè дефинираат и дека тие се дел од нашата личност исто како и обликот на нашиот нос или истакнатоста на нашите уши. Тоа е и особина кај другите која може да остави длабок и траен впечаток кај нас, на пример, докажано е дека бојата на туѓите очи влијае на тоа колку веродостојни ги сметаме другите луѓе.
Сепак, бојата на нашите очи не е константна во текот на животот. Всушност, постои широк спектар на надворешни фактори кои можат да влијаат на тоа, од физички повреди до прекумерно изложување на сонце. И понекогаш се чини дека бојата се менува сосема спонтано, сама по себе.
Според некои научни студии, дали бојата на очите на бебето ќе се промени или не, во голема мера зависи од самата боја. Истражувањето предводено од Каси Лудвиг, офталмолог од Институтот за очи Бајерс на Универзитетот Стенфорд во САД, следеше 148 бебиња родени во детска болница во Калифорнија, снимајќи ги боите на нивните ириси при раѓањето. Речиси две третини од бебињата се раѓаат со кафени очи, додека една петтина се раѓаат со сини очи.
Зошто очите на бебињата ја менуваат бојата?
Две години подоцна, Лудвиг и нејзините колеги откриле дека од 40 синооки бебиња до двегодишна возраст, 11 имале темно кафени очи, три светло кафени очи и две зелени очи. Од 77 бебиња со кафени очи, речиси сите – 73 од нив – сè уште имаа кафени очи до нивниот втор роденден. Затоа, се чини дека сините очи многу почесто ја менуваат бојата во раната фаза од нашето растење. Но, зошто се случува ова?
На еден дел од одговорот укажува и фактот дека очите на бебињата чија боја се сменила генерално биле потемни, а не посветли. Во истражувањето на Каси Лудвиг, една третина од бебињата имаа промена на бојата на очите во првите две години од животот, а најчеста промена беше тоа што очите станаа потемни. Само кај пет од 148 бебиња (3,4%) е забележано дека нивните очи станале посветли со текот на времето. Овој процес на затемнување може да се должи на акумулацијата на заштитен пигмент во ирисот – но повеќе за тоа подоцна.
Таквата релативно честа и здрава промена на бојата генерално се случува само во раното детство. Во друга американска студија, во која научниците следеле повеќе од 1.300 близнаци од раното детство до зрелоста, бојата на очите обично престанала да се менува до шестата година од животот, иако во некои случаи (10-20%) бојата продолжила да се менува за време на адолесценцијата. зрелоста. Кај близнаците кои не се генетски идентични, бојата на очите почнала да се разликува дури подоцна во животот.
Ова укажува дека постои и генетски елемент кој влијае на тенденцијата за промена на бојата на очите, вели Дејвид Меки, професор по офталмологија на Институтот за лавови око на Универзитетот во Западна Австралија во Перт.
Откако се заинтересирал за феноменот на промена на бојата на очите, Меки утврдил дека овие две студии се повеќе или помалку сè што истражувачите направиле на оваа тема. Притоа, тој слушнал анегдоти според кои не е невообичаено родителите да очекуваат очите на нивните бебиња да се променат. „Слушнав дека родителите и нивните пријатели велат: „Да, се разбира, бебето е родено со сини очи, но тоа ќе се промени во следните неколку години“, вели тој. „И тогаш размислувам за тоа и мислам дека никаде не можам да најдам никакви информации за тоа. Ги најдов овие две студии, тие се прилично мали студии, но според нив – очите навистина се менуваат со текот на времето“.
Иако има малку достапни податоци, а сите студии се спроведени само во една земја, се чини дека бојата на очите најчесто се менува кај луѓето од северноевропско, пацифичко острово или мешано потекло.
Исто така, постојат некои паралели со промените во бојата на косата кои понекогаш се забележани кај овие популациски групи во раното детство. „Наидувате на слики од некои деца кои се русокоси кога се бебиња, но кога ќе пораснат косата им станува темно кафеава“, вели Меки. „Пигментот во косата може постепено да се зголемува со текот на времето, а тоа веројатно се случува затоа што клетките кои го создаваат пигментот се акумулираат во се поголем број и потоа мигрираат во тој дел од телото.
Сличен процес може да биде одговорен за бојата на очите, бидејќи поголеми количини на пигмент се создаваат во првите неколку месеци или неколку години по раѓањето. „Главниот пигмент во очите е меланин, така што зачестеноста на различните бои на очите зависи од тоа како меланинот е дистрибуиран во популацијата.
„Едноставна категоризација би одела вака: сини очи – некои луѓе велат дека има сиво, но тоа е всушност само варијанта на сино – потоа разни комбинации на светло кафена и зелена, потоа кафена, која може да биде или посветло кафена или многу темна сенка. Се зависи од количината на меланин“.
Синооки ирваси
Луѓето не се единствените суштества чии очи ја менуваат бојата. Можеби најдраматичен пример е ирвасите, чија боја на очите се менува сезонски, од златно-тиркизната боја што ја имаат во лето до длабоката сина боја во зима, пишува Би-би-си.
Оваа промена не се случува во ирисот, туку во орган кој делува како огледало, зад мрежницата, кој се нарекува tapetum lucidum, и кој ја рефлектира светлината за мрежницата подобро да ја фати. Луѓето немаат tapetum lucidum, бидејќи обично се наоѓа кај животните кои активно живеат ноќе, па затоа им е потребна способност да гледаат во темнина.
Како што ирисот на ирвасите се шири поради поларната ноќ во арктичките региони, има зголемен очен притисок. Овој притисок потоа погусто ги набива колагенските влакна во tapetum lucidum, поради што светлината што се рефлектира од него станува сина. Со апсорпција на поголемо количество арктичко длабоко заситено сино, им помага на ирвасите да гледаат во темнината во текот на темните зимски месеци.
„Многу животни имаат tapetum lucidum“, вели Глен Џефери, професор по невронаука на Институтот за офталмологија на Универзитетскиот колеџ во Лондон. „Но, ирвасите се единствените животни кои ја имаат оваа способност да ги претворат своите очи длабоко сини“.
Мистеријата на меланин
Повисоките нивоа на меланин можат да бидат корисни кога се изложени на силна сончева светлина, бидејќи како и со кожата на остатокот од телото, потемниот пигмент обезбедува заштита од оштетување од сонцето.
Кај ирисите кои имаат мало количество меланин, сината боја е резултат на начинот на кој колагенските влакна во задниот дел на ирисот ја рефлектираат светлината, на ист начин како што небото ни изгледа сино бидејќи на тој начин светлината се расфрла низ атмосферата.
Но, сè уште не е познато зошто некои деца имаат повеќе меланин во очите со текот на времето, вели Меки.
Навистина не знаеме што предизвикува овие промени во бојата“, вели Меки, но додава дека некое влијание од нивната околина би можело да биде клучно. „Можете да објасните речиси сè како врска генетика-средина, дури и работи за кои мислиме дека се целосно генетски или целосно еколошки“, вели Меки. „Но, што е тоа во околината што влијае на бојата на очите? Едноставно немаме податоци за да донесеме какви било заклучоци за општата популација“.
И додека промената на бојата на очите е скоро секогаш безопасна и без последици, некои луѓе таквите промени ги поврзуваат со посериозни работи, како повреди, заразни болести или оштетувања од сончевото зрачење.
Една од најпознатите промени на очите поради повреда беше левото око на пејачот Дејвид Боуви. Впечатливата разлика помеѓу неговото темно лево око и светло синото десно око се должи на ударот во главата што го добил во младоста, поради што трајно му се проширила левата зеница. Таквата состојба се нарекува анизокорија. Сепак, ударот не ја промени сината боја на неговите ириси, а левото око изгледаше потемно само поради големата зеница.
Но, можно е ирисот да ја промени бојата поради повреда, вели Меки. „Ова навистина може да се случи, ако има излевање на голема количина крв во окото, што потоа може да „извалка“ некои делови од окото. Или може да се случи пигментот во окото да се прераспредели на сите страни и потоа да се таложи“.
Во такви случаи, причината обично е заразна болест. Актерката Мила Кунис е добро познат случај на хетерохромија, особина во која личноста има ириси со различни бои. Нејзиното десно око е кафено, додека левото око зелено. Нејзината хетерохромија била предизвикана од инфекција на ирисот која уништила дел од пигментот на нејзиното лево око.
„Некои заразни болести можат да предизвикаат целосно исчезнување на пигментот“, вели Меки. Еден од нив е т.н Фухов хетерохроматски циклитис, кој може да се појави поради вирусна болест, како што е рубеола. „Тој вирус сака да се населува во окото, а потоа подоцна во животот може да се воспали и да доведе до губење на пигментот.
Постојат и други вируси кои сакаат да се населат во окото и кои понекогаш влијаат на пигментацијата. Во еден многу редок случај, забележано е дека бојата на очите на лицето кое ја преживеало инфекцијата со ебола се променило од сино во зелено, по што било утврдено дека вирусот останал во очната течност иако веќе целосно исчезнал од остатокот. телото.
Понекогаш промената на бојата не се јавува на целиот ирис, туку изгледа како мали дамки. Ваквите избледени дамки, наречени Брушфилдови дамки, можат да се појават кај ирисите на лицата со Даунов синдром, а има и кафени дамки наречени Lisch јазли, кои се вообичаени кај луѓето со неврофиброматоза, генетско нарушување.
И исто како и на кожата, пегите или бенките може да се појават и во ирисот или други делови од окото.
„Можете да имате пеги што нема никакво влијание врз вас“, вели Меки. „Но, има некои луѓе кај кои може да се развијат во тумор, и тие можат да се претворат во сериозен проблем.
И навистина, иако во огромното мнозинство на случаи промената на бојата на очите е само безопасен извор на фасцинација, Меки предупредува дека секогаш вреди да се внимава на промените кои не се толку пожелни.
