Најстарата од сите човечки приказни започнува со грешка. И, се разбира, започнува во Африка. Овде, во исконската состојба на човечкиот вид, гледаме како племето на австралопитеки се движи низ саваната – стуткани и обраснати со ретка, нерамна коса, со долги вилици, широки јаготки и силни раце. Поголеми од шимпанзата, но пониски од 140 сантиметри, овие бучни хоминиди влегуваат во засолништето. Мажјаците го предводат племето во трката, малку помалите женки носат закачени младенчиња околу градите.
Advertisements
Последната меѓу нив, го фаќа своето тримесечно младенче. Главата секој ден му е сѐ поголема, носот се стеснува, образите се помали, а плачот му е посилен. Женката силно го стиска – со надеж дека, како што веруваат другите, нејзиното потомство не е уште еден од оние обезличени мекотели што повремено се раѓаат во племето. Дотогаш, бебето со големи очи нежно го гледа животното што го носи, широкото африканско небо и огромната савана, сиот тој свет што наскоро ќе биде управуван од него и сосема нова раса на неговото меко потомство – сосема нов род на примати.
Два и пол милиони години подоцна. Во Монтреал, Канада, со концерт во локалната базилика започнува 12-от Меѓународен конгрес на најценетите генетичари во светот. Како што минува променливиот октомври во Монтреал, научниците се собираат во Палатата на Конгресот, голема квадратна зграда со витраж. Додека во главната сала се одржува прием со танцови броеви инспирирани од создавањето на протеини од кодот на ДНК, а учесниците на конгресот се шетаат со високи чаши шампањ, некои помалку значајни програми веќе започнаа.
Триесетгодишната научничка Меган Денис, постдокторка со азиско потекло од Универзитетот во Вашингтон во Сиетл, веќе држи предавање за дупликатиот ген означен SRGAP2C на петтиот кат од конгресната сала, во просторијата 517D. Додека известува за новото откритие на протеин што произлегува од овој дупликат ген и неговото значење за работата на човечкиот мозок, неколку генетичари од публиката стануваат видно возбудени, но тоа не е сѐ. Веста за ова откритие откриена во Монтреал ќе биде објавена во октомври 2011 година од специјализираното списание Science News, но во морето на други вести од науката, неговите сеопфатни последици ќе станат многу појасни дури половина година подоцна.
На другата страна на светот, антропологот Ли Бергер остава облак од прашина во голем џип додека брза низ карпестиот пејзаж на природниот резерват „Џон Неш“ во Јужна Африка. Заедно со неговиот постојан соработник Мешак Кгаси, овој познат антрополог веќе две децении истражува површина од 9.000 хектари северозападно од Јоханесбург. Овде, како и во многу области на источна и јужна Африка, може да се најдат фосили од различни австралопитеки, бројни видови примати кои еволуирале од обични мајмуни пред околу четири милиони години.
Најпознатиот сигурно му припаѓал на видот Australopithecus afarensis – тоа е Луси, млада женка која живеела пред 3,2 милиони години, а чиј фосил бил пронајден во 1974 година во регионот Хадар во Етиопија, недалеку од таканаречената „лулка на човештвото“, клисурата Олдупај во Танзанија и местото Лаетоли, каде што познатиот археолог Мери Лики пронашла 3,6 милиони стари отпечатоци од стапало од женски австралопитек и нејзиното потомство кои оделе исправено.
Австралопитеките, судејќи според разликата во фосилните наоди, пред околу 2,5 милиони години биле наследени од интелигентни примати слични на луѓе од редот на хомо, со видови кои речиси наликуваат на луѓето, како што се еректус, хабилис, неандерталци и конечно сапиенс – но, транзицијата за нив од секогаш била непознаница. Таа дарвинска „алка што недостасува“ е едно од позбунувачките прашања во науката. Кој вид бил преминот од животни кон луѓе? Антропологот Ли Бергер од природниот резерват „Џон Неш“ е еден од оние кои веруваат дека ја решиле оваа загатка. Овде, на местото Малапа, тој откри фосил на нов вид, таканаречениот Australopithecus sedibe, стар два милиони години, а неговата работа во списанието Nature своевремено предизвика големо внимание. Бергер, се разбира, не е единствениот антрополог кој се обиде да даде одговор за врската на Дарвин во последните децении – цела низа преодни форми, без разлика дали се тие примероци на познати или нови видови, повторно почнаа да се откопуваат низ цела Африка, но и на другите континенти.
Сепак, без разлика колку скелети се откриени и колку и да е детална реконструкцијата на фосилните остатоци, тешко е да се одговори како се случила оваа неверојатна трансформација од малиот, исплашен австралопитек до агилниот и снаодлив вид од родот Хомо. Или, побуквално кажано, како животните слични на мајмуни наеднаш станале луѓе. Конечниот одговор, очигледно, лежи во гените.
Институтот Скрипс во Ла Јола, Калифорнија, на почетокот на 2012 година беше првиот што ја откри нивната тајна. Имено, овде се направени детални анализи на два постоечки дупликати на генот SRGAP2, токму оној чии интересни својства ги претстави постдокторантката Меган Денис во Монтреал. Истражувањето го водел нејзиниот професор Еван Ајхлер од Универзитетот во Вашингтон во Сиетл, кој заедно со Френк Полекс откриле кога точно се појавил вториот дупликат означен со SRGAP2C во човечкиот геном. Се испостави дека тоа се случило пред околу 2,5 милиони години – токму во моментот кога австралопитекусот еволуирал во човек.
Сето ова не би било воопшто возбудливо доколку генот SRGAP2 не беше еден од тие неколку, односно само 23 од нив, чии дупликати постојат само кај луѓето, но не и кај другите примати. И да, тоа не е кој било ген. Имено, како дел од човечкиот геном, тој се „активира“ во нервните клетки, каде што е одговорен за производство на таканаречениот протеин SLIT-ROBO Rho GTP-аза активирачки 2. Овој протеин има комплицирано име, но служи за нешто сосема едноставно – за миграција, односно патување на нервните клетки од нивното место на раѓање до нивното последно место во мозокот.
Сето ова е горе-долу исто како и кај другите слични животински видови, но една ситница не е. Излегува дека оригиналниот ген SRGAP2A и неговите два дупликати (SRGAP2B и SRGAP2C) кои се јавуваат само кај приматите од родот Homo немаат иста должина. Тоа значи дека при правењето на овие копии во геномот настанала грешка и дека таткото, синот и правнукот на генот не ја извршуваат својата функција на ист начин. Како што објаснил самиот Еван Ајхлер во научна статија објавена во престижното списание Cell, грешките што ги имаат дупликатите на овој ген всушност доведуваат до забавување на развојот на мозокот. Ова дава повеќе време да се развијат синапсите и невронската мрежа да биде значително „поинтелигентна“.
И тука полека се спојува загатката која се протега од африканските савани до лабораториите за генетика. Очигледно, пред околу 2,5 милиони години, дупликатот ген SRGAP2B што постоел во австралопитеките како Луси или фосилот Бергер од Јужна Африка, се удвоил по втор пат. Имало грешка во тој транскрипт што предизвикало значителна промена во производството на протеин кој е важен за миграцијата на невроните и развојот на мозокот. Оние кои наследиле таков „погрешен“ дупликат неизбежно станале поинтелигентни. Односно, тоа ги направило првите „луѓе“.
Највозбудливиот дел од приказната за генот што го создал хомо-редот е практичната, лабораториска проверка на овие тези.
Имено, научниците предводени од професорот Ајхлер вметнале „човечки“ дупликат на SRGAP2C во геномот на обичен глушец, кој го содржи само оригиналниот ген SRGAP2, кој се појавил за време на „будењето на човештвото“. И се случило нешто сосема неверојатно. Со промената во производството на протеини, мозокот на глувците почнал драматично да се менува, а нивните синапси почнале да се продолжуваат. Нивните мали, животински мозоци со ова „притискање на прекинувачот“ почнале да се претвораат во нешто што личи на човечки мозок.
Можеби ќе најдете нешто страшно во ова, но промената на генот SRGAP2 е секако една од оние грешки со далекусежни последици. По 4,5 милијарди години постепена еволуција, нешто се случило во мозоците на безопасните африкански примати кои трчале наоколу по саваната што предизвикало тие да ја освојат планетата и да патуваат во вселената.
Извор: Nature
