Нафтата во Албанија, приказна за неказнет криминал

Најважните компании за дистрибуција на нафта во земјава во најголем дел тргуваат со дизел помешан со масло или керозин, во време кога рафинирањето на производот не е завршено.

Квалитетот на албанската нафта е многу низок, ако се спореди со оној на соседните земји. Ова тврдење не е урбана легенда, туку успеа да го докаже ПСЕ на лабораториски начин. Истрагата, која трае неколку месеци, јасно докажува дека нафтата, која се продава на бензинските пумпи низ Албанија и снабдува околу 430 илјади возила, во најголем дел е надвор од нормалните стандарди за квалитет.

ПСЕ ја спореди нафтата, која се продава на албанските бензински пумпи, со онаа што се продава во соседните земји, Црна Гора, Македонија и Грција.

Земени се вкупно осум примероци од нафта, од кои пет во Тирана, Елбасан, Скадар и пограничните области на Албанија и три други на бензински пумпи во соседните земји. Во Тирана двата примероци се земени од две бензински пумпи лоцирани во Нова Тирана. Еден од примероците е земен во близина на Брадашеш во Елбасан, еден примерок е земен во градот Скадар, а петтиот е земен во близина на царинскиот терминал Капштица. Сите пет примероци во Албанија се земени на случајно избрани бензински пумпи, со цел да се анализираат најважните компании кои работат на пазарот за дистрибуција на нафта во земјата.

Земени се примероци од нафта на дистрибутивните пунктови на компаниите Еко Ал, Алпет, Гега Оил, Гулф и Кастрати. Во Црна Гора, Македонија и Грција беа земени примероци на граничните премини, под името на главните дистрибутери на нафта во овие земји, а тоа се Калампер Оил, Мак Петрол и Елин Оил. Земените примероци се испитани во научната лабораторија НАИАС во Пиреја, Грција, за да бидат анализирани од инженер со искуство во областа на јаглеводородите, кој за нив ја користел скалата за оценување од 0 до 5 (ѕвезди), каде што нула е најнискиот пронајден квалитет, додека пет е највисокиот. На вештакот му се дадени елементите за толкување, без да се прецизира на која компанија и припаѓаат или од која земја се примероците.

Сите осум примероци беа анализирани врз основа на шест параметри: кинематски вискозитет на 40 степени целзиусови, температура на палење, содржина на сулфур, индекс на цетан, густина и дестилација на различни температури. Анализата покажа дека од петте примероци нафта земени во Албанија, една од нив резултирала со ниво на квалитет 4, една со ниво 2, друга со ниво на квалитет 1 и два примероци резултирале со ниво на квалитет 0. Инженерот за јаглеводороди ги оцени мострите од нафта земени во Црна Гора и Македонија со ниво на квалитет 5, додека оној земен во Грција беше оценет со ниво 4. И покрај недостигот на независни истраги во Албанија или приватни институти и лаборатории за анализа на квалитетот на нафтата, стотици илјади граѓани секојдневно ги чувствуваат последиците од нејзиниот низок квалитет во своите возила и милиони други нејзините ефекти врз аерозагадувањето. „Најсреќни“ се оние граѓани кои живеат во близина на граничните премини на земјава, а кои не се двоумат да заминат во соседните земји за да се снабдат со нафта.  Ардит, млад таксист од Скадар, изјави за ПСЕ дека, по горчливите искуства со нафтата што се продава на бензинските пумпи во неговиот роден град, тој и другите колеги се снабдувале со нафта во Улцињ, на околу 40 километри од границата.

„Одиме во Улцињ, бидејќи нафтата е поевтина и поквалитетна. Разликата е јасна, кога користиш нафта од државата, а кога со црногорската нафта. Лично, мојот автомобил „Бенз“ се расипа поради лошиот квалитет на горивото. Имам автомобили оставени дома од оштетување на моторот. „Тие мешаат нафта со соларно гориво“, наведе Ардит. Во меѓувреме, К.Л., келнер во кафеана на граничниот премин Капштица, не се двоуми да му каже пред ПСЕ дека секој Албанец што имал можност лесно да го помине овој граничен премин со Грција, не се двоумел да наполни гориво во својот автомобил. „Нафтата од грчка страна е поевтина и поквалитетна. Ние таму ставаме гориво на нашите возила. Таму со гориво се снабдуваат и албанските цариници“, изјави тој. Од друга страна, бензинските пумпи во близина на градот Струга во Македонија станаа омилена дестинација на албанските возачи на подрачјето на Поградец или Корча, кои во никој случај не забораваат да ги наполнат автомобилите со гориво или понекогаш да минат граница само за оваа намена.

Албанската нафта не ја поминува класата

Резултатите од осумте земени примероци од ПСЕ ги анализирал искусен инженер за јаглеводороди, кој утврдил дека четири од петте албански мостри на нафта се многу проблематични во однос на нивниот состав.

Два од примероците на нафта земени во Албанија според него биле неупотребливи.

„За овој примерок има две можности: или се работи за парафински дизел, или за керозин…“, се нагласува во толкувањето на еден од примероците, кој имал низок вискозитет, висока густина, низок цетански индекс и висока стартна дестилација.

За друг примерок од нафта земен во Албанија, инженерот процени дека лабораториските податоци покажале дека има висока содржина на масен или соларен производ.

„Се состои од два дела одвоени со нож, нема рафинирана конзистентност. Не се смета за сигурен производ за употреба. „Вообичаено, овој тип на производи брзо се троши, не го подмачкува добро возилото и не произведува добра калориска вредност“, тврди тој.

Еден од примероците на нафта што се продава во земјава беше оценет со квалитетна ѕвезда, како многу лош дизел.

„Овој примерок има подобрување во споредба со двата претходници, но стои помеѓу добро рафинирано масло и рафинирано во анонимни рафинерии“, објасни инженерот.

Од друга страна, еден од примероците успеа да биде оценет со две квалитетни ѕвезди, при што повторно остана проблематично рафинирањето на производот.

„Ова масло има адитиви од околу 3,5% од флуорните производи кои најчесто можат да бидат нерафинирани, иако има голема количина на правилно рафиниран производ“, се нагласува во толкувањето.

Од друга страна, еден од албанските примероци на нафта успеа да се квалификува со четири квалитетни ѕвезди од пет можни.

„Овој дизел се чини дека доаѓа од сериозна рафинерија која направила максимум да биде 50% од содржината на сулфур. „Постои хомогена густина на врска-вискозитет-фракции“, – проценува експертот.

Што се однесува до нафтата добиена од грчката страна на границата, инженерот оценува дека добрата корелација вискозитет-густина-дестилација го прави квалитативно и вредно со четири ѕвезди.

Примерокот за масло земен во Црна Гора резултира со сите точни параметри, каде што високата густина и вискозитет му даваат дополнителна вредност во однос на потрошувачката на согорување и одржувањето на моторот на автомобилот, оценувајќи го со пет ѕвездички.

Истата проценка е направена и за примерокот од мострите на нафта добиен во Македонија, за кој се смета дека е целосно усогласен со ISO стандардите и како целосно рафиниран производ.

Дизелот надвор од стандардите се казнува само со парична казна

Секојдневно на патиштата во Албанија се движат околу 536 илјади возила на патен транспорт, од кои 80% користат нафта за движење. Секоја година на патиштата во земјава во просек се „горат“ 2,2 милиони тони нафта и нејзините нуспроизводи. Нискиот квалитет на нафтата во земјава не е непознат проблем ниту за албанските институции, кои со закон се обврзани да го анализираат нејзиниот квалитет во служба на јавниот интерес.

ПСЕ успеа да добие од Државниот технички и индустриски инспекторат (ДТИИ), документи кои покажуваат флагрантни прекршоци на некои оператори за дистрибуција на јаглеводороди во земјава. Од контролите направени во периодот септември-ноември 2016 година, отстапувањата на стандардот за масло се многу високи. Поточно, во Елбасан, Фиер и Скадар се откриени екстремно високи стапки на сулфур во нафтата. Од 10 mg/kg што е дозволена количина на сулфур, во Елбасан овој параметар ги надмина бројките од 210 mg/kg, во Фиер 295 mg/kg, а во Скадар е констатирано најголемо прекршување од 301 mg/kg сулфур (приближно 30 пати повеќе од дозволената стапка). Дури и најновата стапка на сулфур е забележана на една од најголемите компании за дистрибуција на нафта во земјата. Прекршувањата со сулфур не завршуваат тука. Во јули 2016 година, највисока стапка на сулфур е забележана на бензинска пумпа во Берат од 2330 mg/kg од 10 дозволени. што значи над 200 пати поголема стапка.

Сулфурот не е само хемиски елемент во табелата на Менделеев! Според Светската здравствена организација, сулфурот има директни здравствени ефекти.

„Сулфур диоксидот влијае на респираторниот систем и функциите на белите дробови, предизвикувајќи рак. Неговите големи количини доведуваат до зголемени случаи на хроничен бронхитис и ја зголемуваат смртноста кај луѓето со срцеви заболувања. „Кога сулфур диоксидот се комбинира со вода, формира сулфурна киселина, главната компонента на киселиот дожд“, се вели во извештајот на СЗО за 2016 година. Во меѓувреме, од споредбата на податоците на ДТИИ и Министерството за енергетика и индустрија, постои несовпаѓање  на фактите. Од заедничките извештаи што ги имаат двете институции, казните по месеци не соодветствуваат меѓусебно и бројките за прекршоци. Во меѓувреме, ДТИИ, обврзан јавно да ги објави санкциите за бензинските пумпи кои не ги почитуваат стандардите, на веб-страницата на институцијата нема ажурирани податоци порано од јануари годинава.

Но, само за првиот квартал од 2017 година ДТИИ има наплатено над 15 милиони денари од казни изречени на 44 субјекти кои тргуваат со гориво. За сите случаи на откриени прекршоци, ДТИИ не оди подалеку од казнување на операторите. Од оваа институција истакнаа дека во законот за неговото функционирање, констатираните прекршоци од операторите се сметаат само за административни прекршоци и не претставуваат кривично дело. Во услови кога, не само анализите направени во приватни лаборатории, туку и државните, констатираат дека во дизелот што се продава во Албанија злоупотребите се многубројни и директно влијаат врз здравјето и богатството на граѓаните, неразбирливо е зошто не се смета за кривично дело.