ДРАГАН МИШЕВ
На митингот во центарот на Москва пред само една година, познатиот руски актер и поранешен православен свештеник Иван Охлобистин беше меѓу првите што се осмели да ја нарече руската инвазија на Украина „Света војна“. Слично на мрморењето на еден лудак во тоа време, ова е сега официјалниот став на РПЦ.
Московскиот патријарх Кирил, поглаварот на Руската православна црква (РПЦ), на 27 март го претстави „револуционерниот“ докуент: „Сегашноста и иднината на рускиот свет“, во кој се тврди: „Од духовна и морална гледна точка, специјалната воена операција (рускиот термин за нејзината војна против Украина) е Света војна, во која Русија и нејзиниот народ, бранејќи го единствениот духовен простор на Света Русија, исполнуваат мисијата на „Чувар“, заштитувајќи го светот од притисокот на глобализмот и победата на сатанистичкиот Запад“.
Во документот, исто така, се тврди дека „целата територија на модерна Украина треба да влезе во зоната на ексклузивно влијание на Русија“.
Оваа политизација и вооружување на религијата не е типична за православието – терминот „Света војна“ звучи туѓо за православното уво, ако не и богохулно. Додека православната традиција ја признава неизбежната неопходност од одбрана на својата земја, во тоа нема ништо свето. Во раните византиски времиња, војниците морале да подлежат на кратки покајанија за убивање непријатели во битка. Работите да бидат уште полоши, Русија ја нападна Украина, уште една претежно православна земја.
РПЦ отсекогаш била поврзана со Кремљ, но се трудела да ја усогласи пропагандата на владата со основните христијански доктрини. Апсурдниот документ на патријархот Кирил ја зацврстува улогата на црквата како идеолошка марионета на Кремљ.
Според пишувањето на Кијив индипендент, ова покренува две важни прашања.
Како ќе одговорат независните православни цркви? Дејствијата на РПЦ претставуваат филетизам – мешање на црквата и државата – што се смета за ерес. Ќе паднат ли во ред поглаварите на другите православни цркви?
Како треба да одговори украинската влада? Украинската православна црква на Московската патријаршија (УПЦ-MП), која е подредена на РПЦ и не треба да се меша со автономната Православна црква на Украина (ПЦУ), останува главно верско тело во Украина.
Што е најважно, дали Кијив треба да го ограничи влијанието на пратеникот на УПЦ-MП во Украина, имајќи ги предвид бројните случаи на нејзини претставници да ја поддржуваат војната на Русија, да шпионираат за Москва, да ги кријат руските војници и оружје и да создаваат проруски паравоени формации?
Но, сега се појавуваат два проблеми.
Прво, не сите претставници на УПЦ-MП се лојални на патријархот Кирил, особено по целосната инвазија, и може да биде тешко да се идентификува волкот во овча кожа. Официјално, пратеникот на УПЦ-MП ги прекина врските со својата „мајка“, но во рамките на православното канонско право, тој сè уште е многу дел од него.
Второ, дури и доброволната транзиција на локалните селски парохии од УПЦ-MП во УПЦ во центарот на Кијив создаде тензија и и дозволи на Русија да ја обвини Украина за занемарување на верската слобода.
Би било полесно овие неосновани обвинувања да доаѓаат само од Русија. Меѓутоа, погрешно и неинформираните лобисти и лидерите на јавното мислење во Соединетите држави, исто така, се обидоа да ја оквалификуваат ситуацијата како „прогон на христијаните“, користејќи го за да ја саботираат помошта за Украина.
Иронично, патријархот Кирил самиот поткопа голем дел од напорите на црквата да ја прикрие својата агенда, гордо признавајќи ја улогата на РПЦ во руската агресија врз Украина. Сепак, потрагата на Украина да ја одвои пченицата од плевата и да го најде најдобриот начин да се справи со свештенството на УПЦ-MП што дејствува во интерес на Русија без ограничување на верската слобода останува вистински предизвик.
Москва го поттикнува ривалството помеѓу украинската и романската црква
И додека Русија продолжува со обидот да ја уништи украинската државност и идентитет, во земјата се води друга борба: за душите на луѓето. Додека Кијив презеде чекори за да го намали влијанието, првенството на Москва, во религиозните прашања во регионот, сега се соочува со слична битка со пријателската и соседна Романија.
Светиот синод на Романската православна црква на 29 февруари ја објави својата поддршка за создавање посебна црква за етничките Романци во Украина, во потег кој наводно има за цел да им помогне на луѓето од романско потекло да избегаат од канџите на руската верска пропаганда.
Многу од околу 400.000 говорници на романски јазик во Украина припаѓаат на Украинската православна црква (УПЦ), која до неодамна беше под надлежност на Московската патријаршија. Другата главна православна црква во Украина – која го има речиси истото име, Православната црква на Украина (ПЦУ) – доби статус на самоуправна (автокефалија) во 2019 година од Вселенската патријаршија во Константинопол. Но, не многу источни православни цркви, вклучително и руската и романската, досега го признаа.
Упц-МП и ПЦУ имаат речиси идентични обреди, но секој се смета себеси за легитимна национална црква во Украина.
За Кијив, формирањето црква независна од Москва се смета за потег не само за разликување на Украина од Русија, туку и за забрзување на напорите за консолидирање на нејзиниот национален идентитет.
Иако УПЦ-МП тврди дека ги прекинала врските со Москва во мај 2022 година, три месеци по неиспровоцираната инвазија на Русија, и негира дека е под влијание на Русија, украинските политички лидери сметаат дека црквата работи како корисна алатка за влијание за Кремљ.
Украинскиот парламент, Врховната Рада, треба да одобри закон со кој се забрануваат активностите на какви било верски организации поврзани со воена пропаганда или ја оправдуваат руската инвазија на Украина.
Аналитичарите велат дека таков закон конкретно го таргетира УПЦ-МП. Бројните простории на црквата беа претресени во последните неколку години од Службата за безбедност на Украина (СБУ), која обвинува дека црквата е во центарот на „субверзивни активности на руските разузнавачки служби“. На претставниците на УПЦ-МП им е одземено и украинското државјанство, а други се уапсени.
Но, оградувањето беше проширено за да вклучи претреси во просториите на ООК во епархијата во регионот Черновци на западот од земјата, каде што живее најголемиот дел од романската верска заедница во Украина, при што на митрополитот што зборува романски сега му се суди за наводно „поттикнување на верски омраза“.
Покрај тоа, етничките Романци, кои се второто по големина лингвистичко малцинство во Украина по руските говорители, се жалат на неколку неодамнешни „сомнителни“ инциденти, при што неидентификувани сторители запалија неколку цркви или им се закануваа на членовите на свештенството.
„Не можам да кажам дека сме угнетени, но она што се случува со црквата е само уште еден начин на кој Кијив ни се наметнува на нашите животи“, вели за БИРН еден Украинец од романско етничко потекло во неговите 50-ти години, кој одби да биде именуван. „И сè се преувеличува со војната“.
Заштита на „духовен идентитет“
Во контекст на војната, малцинските заедници, како и етничките романски, се покажуваат како колатерална штета – и оваа ситуација станува загрижувачка во Букурешт.
Со цел да се намали влијанието на Русија и рускиот јазик во општеството, Кијив усвои неколку закони за образование и јазици кои некои тврдат дека го ставаат во опасност идентитетот на намалената заедница на романски говорници во земјата.
„Во таков контекст, одлуката на Романската православна црква да го поддржи формирањето на црква на етнички Романци во Украина треба да се разбере – тоа е само мерка за заштита на нивниот духовен идентитет“, инсистира Влад Кубреаков, аналитичар од Букурешт. за верски прашања. „Понатаму, тоа ќе им помогне на свештениците и парохијаните да заминат од УПЦ-МП, црква која сè уште е под влијание на Москва“.
Сепак, очекувано, ваквата еднострана одлука ги налути верските водачи на Украина.
На 7 март, Синодот на Украинската православна црква соопшти дека според нејзината автокефалност, само ООК „има канонска јурисдикција над целата меѓународно призната територија на Украина“. УПЦ побара од цариградскиот патријарх Вартоломеј, primus inter pares во Источната православна црква, да изрази став по ова прашање.
Ситуацијата дополнително се усложнува со фактот што Романската православна црква (БОР) сè уште не ја признала целосно ПЦУ, иако го признава авторитетот на Вартоломеј како духовен водач на православните верници ширум светот.
Од своја страна, БОР одлучи да продолжи да ги поддржува етничките Романци во Украина кои сакаат да се приклучат на Романската патријаршија, но вели дека е отворен за понатамошни дискусии.
„По ова ќе следуваат консултации со политичките и верските власти во Кијив преку романското Министерство за надворешни работи и Романската патријаршија“, изјави за БИРН портпарол на БОР.
По барањето на БИРН за коментар, романското Министерство за надворешни работи избегна директно да коментира на оваа тема, велејќи само дека сè уште не се започнати преговори.
Врски кои врзуваат
Романските експерти сметаат дека преговорите се единственото решение за ова чувствително прашање.
„Пред сè, парохиите на етничките Романци во Украина треба да почнат да се регистрираат како верски ентитети според сегашното законодавство во Украина. После тоа, тие ќе можат слободно да ја изберат црквата на која сакаат да припаѓаат“, вели социологот Дан Дунгациу од Романскиот институт за политички студии (ISPRI).
„Но, ако властите во Кијив ги отфрлат нивните барања, ова ќе биде политичка одлука… Сигурен сум дека Кијив ќе разбере дека позицијата на Букурешт по ова прашање не е против ниту еден од интересите на Украина – Романија била и ќе остане партнер на Украина“, нагласи тој.
По инвазијата на Русија, Романија и Украина ги зајакнаа своите политички и економски врски. Тие, исто така, имаат заеднички интерес да го намалат влијанието и контролата на Москва врз националните православни цркви во регионот.
Ова веќе се случува во Молдавија, поранешна советска република во сендвич меѓу Романија и Украина, каде што огромното мнозинство од населението е со романско потекло. Повеќе од еден милион од 2,6 милиони жители на Молдавија – приближно 40 отсто од населението – имаат романско државјанство, главно со цел да пристапат во ЕУ, чиј член е Романија.
Во Молдавија, повеќе од 50 свештеници ја напуштија Молдавската православна црква во последната година, која канонски е подредена на Московската патријаршија. Тие се приклучија на автономната локална епархија на Романската православна црква во Молдавија, позната како Митропола Бесарабија.
Овие свештеници и нивните парохијани пребегнаа главно затоа што не беа задоволни од поддршката на црквата подредена на Русија за војната во Украина. Но, Романската православна црква, исто така, ја поддржа оваа одлука со нудење дарежливи плати и други бенефиции за пребегнатите свештеници.
Додека Букурешт се надева дека овој процес ќе се случи и за етничките Романци во Украина, останува да се види колку Кијив ќе биде подготвен да го прифати ова.
Наративи промовирани од проруската Митрополитската епископија на Молдавија за опасноста од поробување на Молдавците преку уништување на нивната црква
Митрополитската епископија на Молдавија, канонски подредена на Руската патријаршија беше главниот дистрибутер на наративите на руската пропаганда, промовирани преку РПЦ, дека вакцини, пандемијата и ЛГБТ правата се алатки на Западот за поробување на Молдавците и уништување на нивната црква, пренесува Вередика.
Таканаречените наративи за здравствена заштита, особено во врска со вакцинацијата и пандемијата Ковид-19, опширно циркулираа и во Република Молдавија, каде што еден од највлијателните фактори за нивното ширење беше свештенството. Митрополитската епископија Молдавија, канонски подредена на Руската патријаршија – институција која тесно соработува со Кремљ и придонесува за ширење наративи промовирани од него – дури институционално промовираше теории на заговор и лажни наративи преку обраќање до државните власти во кои ја претстави вакцинацијата како „начин преку кој глобалистичкиот антихрист систем сака да внесе микрочипови во телата на луѓето со помош на кои може да ги контролира, со помош на 5G технологијата“.
Епископот од Балти и Фалести, Марчел, еден од најконтроверзните свештеници во Република Молдавија беше на чело на дезинформациите за Ковид, наведувајќи дека вирусот го измислиле сатанистичките глобалисти, поради што ги повика христијаните да не прифаќаат вакцинација.
Друг наратив што го лансираше руски Спутник во контекст на пандемијата, почнувајќи од мерките против Ковид преземени од властите, беше дека проевропејците во Република Молдавија сакаат да ја уништат црквата. „Доказот“ што го презентира руското издание би било ограничувањето на бројот на верници во местата за богослужба. Овој тип на наратив циркулираше и во други земји во регионот, вклучително и Романија, што е доказ дека станува збор за усогласена кампања.
Анти ЛГБТ агендата, една од главните теми на руската пропагандата во Молдавија, чиј главен промотор е црквата
Голем дел од молдавското општество е традиционално конзервативно, така што кампањите против ЛГБТ имаат плодна почва за развој во Република Молдавија. Нивниот главен промотор е Православната црква, а во нејзините најгласни ликови е епископот на Балци и Фалешти, Маршел, кој, на пример, во 2013 година ги повика претставниците на Европската унија „да ги поведат сексуалните малцинства со себе, во Европа“. Анти-ЛГБТ говорот, како оној во врска со медицинските заговори, беше преземен и институционализиран од Митрополитот Молдавија, кој ја осуди декаденцијата и безвредноста на западното општество и „култивирањето на секаков вид безобразие и дејствија некомпатибилни со моралот и духовен статус на човечкото суштество“.
Темите поврзани со ЛГБТ заедницата со години ги користи руската пропаганда (или ултраконзервативците под нејзино влијание или со слични идеи) во обидите да ја дискредитира Европската Унија. Така, ЕУ е претставена како „Гајропа“, простор во спротивна на оној на традиционалните, христијански вредности, кои Русија би ги претставувала; се прави лажна еквивалентност помеѓу хомосексуалноста и педофилијата, за да се убеди јавноста дека педофилијата се легализира; Исто така, индуцирана е идејата за „ЛГБТ агенда“ која ЕУ наводно се обидува да ја наметне. На пример, тие се обидуваат да ја инокулираат идејата дека ЕУ го условува пристапувањето на Република Молдавија со легализација на истополовите бракови, дека Западот наметнува избори за да ја поткопа државата и да ја промовира ЛГБТ агендата или дека во Молдавија телевизиите кои промовираат „традиционални семејни вредности“ се затворени.
МПЦ во бермудскиот триаголник на Кремљ
Во јуни 2023 година, претседателот Стево Пендаровски, на прашање дали има руското влијание во протестот на МПЦ-ОА, децидно одговори дека тоа несомнено постои.
– Руско влијание неспорно имаше и при упадот на 27 април во Собранието … Синодот на МПЦ, не може да речеме дека руска служба го натерала дедо Стефан да потпише такво соопштение. Постои легитимна загриженост кај Синодот, не зборувам дали се во право или не се, има аргументи про и контра. Дека ќе има налепено и такви елементи, има, има такви елементи и во највисокото раководство на Синодот тие тоа го знаат. Во највисокото раководство на Синодот, не мислам на поглаварот. Јас знам и тоа сум им го кажувал на највисоките црковни великодостојници. Се базирам на извештаите на органите кои се бават со таа работа. Не само на Агенцијата за разузнавање, членка сме на НАТО, од 30 други земји членки, од 30 други служби добивам информации бидејќи сме дел од тој заеднички систем за споделување на информацииод разузнавачки и безбедносен карактер. Ние немаме таква сила од тука во Скопје да знаеме што се случува во Кремљ, меѓутоа во тоа партнерство ни помагаат доста и имаме доволно информации што се случува, не само со МПЦ, ќе рече Пендаровски.
И според анализата на Љубомир Костовски за ЦИВИЛ Медиа, јасно е дека врвот на МПЦ е под своевидна окупација од руските интереси, претставувани преку тројца високи црквени лица, што ќе стане поочигледно особено по ланскиот Божик, кога во Скопје ненадејно ќе пристигне рускиот митрополит Антониј, задолжен од Руската православна црква за меѓуцрковните релации. По заедничкиот молебен, уследиле многу неделни средби со претставникот на РПЦ, кој билдојден од Софија, а кого нашите власти потоа ќе го избркаат од земјава. По реакција на бугарската јавност, истиот (Васијан Змеев) бил протеран и од Софија. За овие настани во Цивил Медиа е навистина доста и подробно пишувано, на пример, во текстот со наслов „Игри зад олтарот: Како рускиот свештеник со шпионско досие работел против автокефалност на МПЦ“, дури и кога тоа делувало како ехо во некој празен кањон, за што се пишува и во текстот „Признавањето на МПЦ: Должината на времето покренува камења“.
Во меѓувреме, владиката Петар добива дозвола од АВМУ да поседува телевизија (чија програмата, според познавачите, е изразито проруска), што со оглед на позицијата на овој регулатор на аудиовизуелниот простор не е можно да се случи без јасен абер од Палатата „Татарчев“. Впрочем, владиката Григориј бил единствен свештеник на прославата на ВМРО-ДПМНЕ во Куманово, лани на 23 октомври каде одржа и говор. Во дел од говорот, објавен на социјалните мрежи, тој зборува за ВМРО како код на Македонецот. Или, како што вели, само смртта може да го раздвои името ВМРО од Македонецот. Ова само за да се видат сите релации што ги има оној отворено проруски дел во МПЦ! А секако и релациите што ги негуваат МПЦ и ВМРО-ДПМНЕ.
Текстот е личен став на Авторот.
