Пратеникот на Велика Британија за Западен Балкан, Стјуарт Пич, кој учествува на Бледскиот форум, во интервју за Н1 вели дека има бројни предизвици на Западен Балкан, но и бројни можности, нагласувајќи дека е неопходно да се влее надеж во подобра европска иднина за сите што живеат во тој регион. Тој оцени дека „руското влијание“ нуди токсична или залудна алтернатива на евроатлантските интеграции.
Н1: Географски гледано, го покриваме истиот регион, Западен Балкан. Вашата улога овде е да ја поддржувате и зајакнувате регионалната стабилност во регион кој е нестабилен со децении. Некои би рекле дека всушност сте на невозможна мисија. Што би рекле вие?
Пич: Најпрво сакам да изразам поддршка и сочувство за жртвите и материјалните штети овде во Словенија поради неодамнешните поплави, што укажува на одговорност на сите нас за подобро функционирање и на цивилната заштита и на дејствување во случаи на природна катастрофи, а тука можам да упатам и бројни пораки во однос на регионалната соработка. Како специјален пратеник на Обединетото Кралство, мојата работа во голема мера се фокусира на регионалната соработка и стабилност и го покривам целиот регион. Во овој регион има многу предизвици, но и многу можности. Едноставно кажано, треба да инспирираме надеж за подобра европска иднина на сите оние кои живеат во овој регион.
Н1: Вчерашната вест, 2030 година беше спомната како нов датум, нова година за проширување на Европската Унија. Потоа се одржа лидерски панел. Изгледаше дека тоа е всушност панел од разочарани лидери. Како ви изгледаше и дали лидерите на некои земји имаат право да бидат разочарани, а кои од нив едноставно не се реални кога се во прашање очекувањата од ЕУ?
Пич: Прво, мислам дека е многу важно да има настан како овој Бледски стратешки форум. Се одржува долги години и е квалитетен. Секогаш е добро да се има шанса да разговараме. Мислам дека вчерашниот говор на претседателот Мишел беше многу важен за да се утврди визијата и да се нагласи поддршката на Европската Унија за тој потфат. Владата на ОК го поддржува тој потфат – ние го нарекуваме „евроатлантско патување“, што секако укажува дека НАТО е дел од заедничката иднина. Не треба да заборавиме дека, по руската агресија врз Украина, никогаш не ни била потребна заедничка иднина колку сега кога станува збор за безбедноста и просперитетот. Европската унија ги носи двата од овие елементи во овој регион.
Н1: Нема да ви поставувам многу прашања за ЕУ, бидејќи вашата земја повеќе не е членка на Европската унија …
Пич: Да, но ги споделуваме нејзините вредности …
Н1: Не сте членка, но секако важен партнер на ЕУ и сте вклучени во различни процеси. Што мислите – ако зборуваме за проширување и различни гледишта – дали на Западен Балкан треба да се гледа како целина или секоја земја треба да има свој пат кон ЕУ и која според Вас е земјата најблиску до приклучување?
Терен: Пред сè, мора да кажеме дека тоа е комплициран процес. Важно е Европската унија јасно да им каже на народите во регионот дека на нив и на нивните деца им носи подобра и попросперитетна иднина. Тоа е важно и е дел од европското семејство и европските вредности. Ако се вратиме на вчерашниот панел, на кој присуствуваа многу лидери, тие ги изразија своите надежи, а понекогаш и незадоволството. Очигледно е дека европскиот пат предизвикува и надеж и незадоволство. Улогата на Обединетото Кралство е да го поддржи пристапот на Европската унија и секако, каде што можеме, работиме со секоја земја на билатерална основа. Во однос на тоа каде стои секоја поединечна земја, не се работи за тоа дали некој победува, а некој друг губи. Повеќе се работи за тоа како процесот напредувал во секоја земја и колку долго трае тој процес. Она што е важно да се истакне за вашите гледачи е дека Велика Британија, како независна и суверена земја, ги споделува истите вредности кои се вткаени во процесот на пристапување во Европската унија, имено владеењето на правото, кое е клучно и критично во овој регион, како и секој друг регион, потоа човековите права и вредности кои ги застапуваме.
Н1: Некои политички коментатори велат дека од нивниот настап имаат впечаток дека многу од овие лидери не ги сфаќаат сериозно пораките што ги добиваат од ЕУ. Како ви изгледаат?
Пич: Секоја земја е различна и секоја земја носи различни одлуки и ние го почитуваме тоа. Лично, секогаш го почитувам изборот на секоја земја … можам да посведочам дека некои земји од вашиот регион се веќе членки на НАТО и веќе даваат значаен придонес за европската безбедност. Ако некои земји од регионот решат да не станат дел од НАТО, тоа е нивен суверен избор. Исто како што некои земји одлучат да не влезат во Европската унија, тоа е нивен суверен избор. Им препорачуваме сепак да тргнат по патот на интеграција во евроатлантските безбедносни структури. Алтернативата, како што видовме со војната што Русија ја започна против Украина, е празна и токсична и трагична за погодените народи.
Н1: Косово, Србија … Тој однос и нормализација се тема долго време. Како пратеник кој го следи процесот, дали мислите дека има некаков напредок?
Пич: Велика Британија разговара со двете страни во дијалогот меѓу Белград и Приштина. Силно го поддржуваме патот на нормализација на односите. Во овој момент продолжуваме да ги поддржуваме повиците на Европската унија за деескалација, тоа го направив и самиот при моите посети и продолжувањето на дијалогот и уште еднаш нагласувам колку е итно да се продолжи со него.
Н1: Вчера разговаравте со премиерот Курти, се сретнавте и со премиерката Брнабиќ пред неколку недели, дали имавте можност и овде да се сретнете со неа?
Пич: Имам привилегија да се сретнам со лидери од целиот регион и се среќавам со сите нив и уживам во тие разговори. Со оглед на мојата кариера и потекло, не зборувам за тоа веднаш на Твитер.
Н1: Но каков е вашиот впечаток, дали постои вистинска волја за нормализирање и промена на ситуацијата? Имавме голема ескалација на северот на Косово пред само два месеци и луѓето што живеат таму не знаат што да очекуваат. Дали лидерите се свесни за реалноста и дали знаат што треба да направат за да ја направат побезбедна?
Пич: Според моето искуство, луѓето секогаш се свесни за тоа што се случува локално, и има ескалација. Ги повикуваме двете страни на деескалација, да ги вратат косовските Срби во институциите за да има рамнотежа и правичност во полицијата. Да се вратиме на нормалните полициски активности што е можно поскоро и да се овозможи демократијата вистински да се вкорени на локално ниво, под што мислам на локалните избори. Очекуваме најголем можен одговор и сите партии да учествуваат на тие локални избори.
Н1: И нормализација … Спомнавте деескалација, има тензии во БиХ, со она што се случува во РС и нови закони кои не се во согласност со ЕУ. Дали може да биде потенцијално опасно и да доведе до нова ескалација. Вие и САД имате санкции кон Додик и Цвијановиќ, гледате ли резултати од тоа и што планирате понатаму?
Пич: Прво на сите, нагласувам дека ја поддржуваме европската интеграција на сите земји во регионот, вклучително и Босна и Херцеговина и го поздравуваме нивниот статус како кандидати за ЕУ. Кога воведуваме санкции, тоа го правиме со многу докази и податоци и од добри причини. Ние продолжуваме да ја поддржуваме новата влада во БиХ и го поздравуваме нивниот напредок и продолжуваме да го поттикнуваме тој напредок на секој можен начин додека тие продолжуваат по тој пат. Тоа подразбира владеење на правото, подобра иднина, економски развој, директни странски инвестиции … со еден збор, напор да се обезбеди подобар живот 28 години по завршувањето на тој конфликт.
Н1: Нов предизвик, дипломатите би го нарекле предизвик, додека други би го нарекле проблем. Аналитичарите признаваат дека Србија е лидер, но никој друг во регионот не е имун на руското влијание, ниту една од земјите. Дали мислите дека поради тоа се менува овој регион и состојбата во него, какви се последиците и кои друго би можеле да бидат?
Пич: Би било погрешно да се каже дека руското влијание одеднаш се појави во 2022 година. Руското влијание одамна постои во овој регион, а регионот секако е производ на неговата историја, географија и култура. Во таа историја и во таа географска локација имаше многу примери на влијание на Русија. Значи, тука нема ништо ново. Ново е што падна маската на рускиот режим и што се обезличија во оваа војна во Украина. Само помислете на илјадниците луѓе кои загинаа, илјадниците семејства кои беа погодени од војната и во Украина и во Русија. Владата на ОК силно ја поддржува Украина, нејзиниот територијален интегритет и нејзиниот суверенитет и ние ќе продолжиме со тоа патека. Ги повикуваме сите земји во регионот да продолжат да ја осудуваат руската агресија и да бидат свесни кога има руско влијание кое нуди токсична или залудна алтернатива на евроатлантските интеграции. Ова е многу важна порака, бидејќи медиумите понекогаш нудат измешана слика за тоа што се случува во светот.
Н1: Кога ги спомнуваме медиумите, тоа е исто така важно, отворено прашање во регионот. Често се дискутира за тоа, но малку е променето на полето на слободата на медиумите. Дали го сметате за закана и што може да се направи? А дезинформацијата е една од клучните теми и на оваа конференција.
Пич: Тоа е многу важна тема. Клучниот збор е проверка на фактите. Понекогаш тоа е многу тешко да се направи. Социјалните мрежи се многу брзи и се разбира, понекогаш гледаме слики и им веруваме, а потоа по некое време откриваме дека сликите не го покажуваат точно она што сме го замислиле. Знам дека од искуство мора да бидеме внимателни пред да дадеме изјава за нешто. Во некои случаи брзината е важна, во други поважно е да се проверат фактите.
Н1: Со оглед на тоа што сме овде во Блед и на стратешкиот форум, кој сè уште не е завршен, што мислите дека е главната стратегија, најважното нешто што го слушнавме и што би можело да биде некаков резултат?
Пич: Најпрво сакам да ѝ се заблагодарам на словенечката влада што ни дозволи да бидеме во Блед, во мојот случај да се вратам во Блед, бидејќи сум бил тука во неколку наврати. Она што е уште поважно е пораката за солидарност, која е и тема на конференцијата. Тоа е моќна и навремена порака, а сега е време да ја пренесеме.
Н1: Почнавме со првото прашање и дека вашата мисија може да се каже дека е невозможна мисија. Да се навратиме на тоа, како го гледате регионот – дали има можни позитивни промени?
Пич: Во овој регион гледам исклучително талентирани луѓе во прекрасна средина, со големи природни ресурси и голем потенцијал за искористување на модерната економија, ја гледам перспективата на дигитална, еколошка економија во овие прекрасни пејзажи и реализација на енергетска независност, да имаме подобра, модерна и поврзана инфраструктура, железници, пристаништа и аеродроми. Гледам перспектива да бидам дел од евроатлантската заедница, која е дел од европскиот континент. Ние сме во Европа, ајде да работиме заедно да бидеме дел од Европа.
