На многумина им паѓаат нерви и секогаш има сериозни повреди. Но, огнометот и петардите остануваат дел од Новата година во поголемиот дел од светот. Како функционираат ракетите и зошто светкаат темноцрвена или златна боја? И зошто нелегалните пиротехнички средства се опасни?
Зошто полетуваат ракетите?
Ракетите содржат црн прав, т.е. мешавина од запаливи материи како јаглен или сулфур и оксиданти како што е калиум нитрат, кој го забрзува согорувањето. Откако осигурувачот ќе се запали, започнува реакција која произведува топлина и гасови како што се азот или CO2.
Дизајнот на ракетата е одговорен за летот: гасовите можат да избегаат само преку дупка во задниот дел на ракетата, која потоа ја крева нагоре. Со помош на дрвен стап ракетата не се врти, туку лета кон небото. Затоа експертите предупредуваат да не палат ракети со скршени дрвени стапови, за да не летаат неконтролирано и да не повредат луѓе.
А што е со петардите?
Дури и кај петардите, барутот игра одлучувачка улога – и структурата на петардата. Да се запали само барут, едноставно би изгорел. Но, бидејќи петардата е цврсто завиткана, се создава висок притисок и гасовите произведени за време на реакцијата доведуваат до експлозија: блесок светлина, силен удар и уништената форма на петардата.
Колку повеќе барут, толку е посилна експлозијата. Но, количините на барут во петардите се многу мали. Дури и појаките содржат само околу два грама црн прав.
Како се добиваат различни бои?
Ракетата обично се состои од две комори: кога горивото во првата комора се троши, се активира содржината на втората комора, која ги содржи таканаречените ефективни хемикалии. Освен црн прав, содржи и разни соли кои создаваат шарен спектакл на небото.
Со магнезиум, на пример, се добиваат белузлави блескави ефекти, црвените искри бараат супстанции како што се стронциум или калциум, додека бакарните соединенија произведуваат зелена боја. Постојат многу други соли, од кои секоја произведува различна боја на небото, од темноцрвена, азурна до зелена смарагд. Сите тие горат на температури од околу 1.000 степени – затоа може да настанат сериозни повреди доколку ракетата не се користи правилно.
Како се создаваат различни форми?
Светлечки ленти на небото, долго треперење или познатиот златен дожд. Каков ефект ќе произведат ракетите на небото не зависи само од нивната содржина, туку и од тоа како се дизајнирани. Хемикалиите кои предизвикуваат ефекти често се наредени во круг околу експлозивната направа. Ова, на пример, создава големи, тркалезни експлозии, кои пиротехничарите ги опишуваат како букети на небото.
Други форми, како златниот дожд, се создаваат со помош на цилиндрични експлозивни комори. Треперење проследено со серија експлозии се создаваат со нанесување на различни мешавини во прав една врз друга на семето од репка. Постојат реакции кои водат до прилично темно согорување, како и реакции кои произведуваат светлина. Стробоскопските ефекти се јавуваат кога овие две работи се случуваат наизменично.
Зошто нелегалните пиротехнички средства се опасни?
Лекарите и експертите предупредуваат дека петардите чија продажба не е одобрена претставуваат огромен ризик по здравјето. Од една страна, тие можат да бидат значително посилни од дозволеното, а освен тоа, никој не знае што точно содржат. Германската федерална канцеларија за наука за материјали предупредува дека ваквите петарди често содржат не само црн прав, туку и многу поопасни мешавини.
Друг ризик е осигурувачот: ако пребрзо изгори, на пример затоа што се користи инфериорен или несоодветен материјал, петардата може да експлодира во раката и да предизвика сериозни повреди. Затоа, кога купувате пиротехнички средства, треба да обрнете внимание на безбедносните карактеристики како што е ознаката CE.
А што е со ситните честички од прашина?
Според податоците на германската Федерална канцеларија за животна средина (UBA), повеќе од 2.000 тони ситни честички прашина се испуштаат секоја година за време на новогодишниот огномет. „Ова е околу еден процент од вкупната количина на ситна прашина што се ослободува годишно во Германија“, наведува UBA.
На многу места, особено во големите градови, тоа води до драстично надминување на граничните вредности. Колку долго ќе остане загадувањето со ситна прашина зависи од временските услови. Во најлош случај загадувањето останува со денови.
Ситните честички прашина се поврзани со многу болести, а според податоците на ЕУ, тие се одговорни за околу 240.000 предвремени смртни случаи во земјите-членки. Германското здружение на пулмолозите предупредува дека „последиците за пациентите со астма и други хронични респираторни заболувања можат да бидат големи и по краткотрајно високо загадено воздух“.
