Пишува: Иво Иванов, новинар на БНР
Ja имав „граничната“ привилегија да пораснам во бугарскиот северозапад гледајќи српска телевизија. Во времето на моето социјалистичко детство, РТС беше навистина прозорец кон поинаков свет од она што го прикажуваа двете програми на Бугарската национална телевизија. Се разбира, многу работи тогаш не ми беа сосема јасни, но годините ги средуваа моите сфаќања. Во кината што тогаш беа нашиот „интернет“, југословенските и српските филмови што се емитуваа беа претежно партизански вестерни во стилот на „Валтер го брани Сараево“ или мега продукции како што е „Сутјеска“. Се сеќавам дека единствениот македонски филм, што се прикажуваше во Бугарија, беше стара копија во боја на „Македонска крвава свадба“. Во тоа време го гледав филмот „Д -р“ на српската врвна режисерка Софија Соја Јовановиќ. Се сетив на нејзината црно-бела лента од 1962 година, бидејќи таму, според среќниот каприц на Јовановиќ, заплетот на класичната комедија од македонскиот Влав Бранислав Нушиќ успешно беше префрлен во Белград во триесеттите години на минатиот век. Филмот е прекрасен, актерите, вклучително и самата Јовановиќ, играат одлично. Дејството е лесно и забавно, дури и без непотребниот цинизам типичен за денешните српски филмови. Ситните балкански трикови, да се добие лажна диплома, да се демне државниот ќар, да се живее конформистички во двоен морал, наводно биле од некоја друга ера, но тие не му беа туѓи и на социјалистичкиот морал во кој бевме осудени да живееме. Прекрасната словенска слика на „Д -р“ е надополнета со романтичната атмосфера на руска иселеничка кафеана, цигански песни, „згодни“ убавици и разни секојдневни комични ситуации.
Се сетив на филмот „Д -р“ кога ги гледав воведните епизоди од првата сезона на серијата „Сенки над Балканот“. Таму, акцијата исто така започнува во 1928 година и се развива главно во југословенскиот главен град Белград. Криминалната приказна е снимена и претставена во нео-ноар стил. И покрај збунувачкиот југословенски бучкуруш, визијата и естетиката беа многу далеку од прикажаните во „Д -р“ од моето детство. „Сенки над Балканот“ се обидува да личи на заплетот, стилистиката и техниките на серијата „Вавилон Берлин“ (Вавилон Берлин) во режија на Том Тиквер, базирана на романите на Фолкер Кучер . Некој би помислил дека Драган Белогарлиќ и компанијата великодушно позајмиле од германската серија, но двата проекти со мала разлика во времето се снимени речиси паралелно и ја имаат премиерата на нивната прва сезона во 2017 година. Очигледно е дека Германците работат со многу повеќе пари.колу 55 милиони евра. Додека приватната компанија на Бјелогрлиќ, Кобра Филм, е принудена да го поврзе буџетот за копродукција на српската национална телевизија РТС, скопското филмско студио „Искра“, македонската државна телевизија МРТ и Радио-телевизијата на Република Српска. Пред српскиот весник Блиц, режисерот, продуцентот и главниот актер во лицето на полицискиот инспектор, капетанот Андра Танасиевич, тврди дека не си дозволил никакви компромиси во филмот. За второто може да се тврди, но продукцијата е дефинитивно професионална и детална, тука мислам на декорот, костимите, звукот, глумата, камерата и се останато. Меѓутоа, надворешноста на белградскиот Централен полициски оддел, пазарот и плоштадот пред седиштето, како и сцените во циганската населба Јатаган, оставаат тежок впечаток дека сетот е вештачки амбиент. Бјелогрлиќ е доволно искрен да признае и дека неговата серија е инспирирана од познати американски, германски, италијански, источноевропски и скандинавски серии, и нема ништо лошо во тоа. Тоа е храбра одлука на продуцентите да поканат актери од цела поранешна Југославија, како и од Русија, со цел да бараат одредена автентичност во репродукцијата на историските слики. Во принцип, серијата е интересна и човек може да и оддели време за да се потопи во заплетот.
„Сенки над Балканот“ нема претензии за историска достоверност, туку е криминална мистификација што ја толкува, според зборовите на Бјелогрлиќ, една малку позната ера за српската и југословенската публика, а имено периодот помеѓу двете светски војни. Според сижето во корумпираната кралска Југославија, ако платите некому, се ви е дозволено. Дури и високи полициски началници ќе ви дозволат да ја нападнете главната полициска станица во главниот град како во американски вестерн и да ги убиете чуварите таму за да ослободите затвореник терорист. Наспроти оваа позадина, убиството на некои затвореници е чисто хуманитарна акција. Но, дури и на семоќната полиција не и е дозволено да оди во циганската населба за да воведе ред или барем да испрашува некои осомничени. На другиот пол е елитата на Белград, заглавена во хедонизам и пороци, која пуши афион или зема некаква потешка дрога дистрибуирана од ривалските банди на трговци со дрога. Последните се претставени преку емиграцијата на руската Бела гарда, ВМРО и српските мафијаши кои сакаат да го фатат својот пат во целата оваа мешаница. На самиот протагонист и чувар на законот не му е доволно постојаното пиење ракија и кафе, очигледно тој се лекува од некои повоени трауми со користење на некои опасни таблети. Приказната за зависноста, не е целосно расчистена и постепено го напушта во филмското сиже како недовршена. Целата оваа гангстерска атмосфера е шокирана од неселективните обезглавувања во Белград. Не е поштеден дури и главниот обвинител на кралството. Целата мистерија е разоткриена од еден несреќен и пијан полициски инспектор, демобилизиран капетан од српската војска. Херојот е поддржан од млад асистент научник, школуван во Швајцарија. Како што велат, типична балканска потрага, во која секој се бори против секого и влегува во конјунктурни сојузи со непријателите на нивните непријатели со цел да се спаси од друг заеднички непријател. Но, тоа не е доволно. Ликовите имаат други зависности од нивното минато во катастрофалната Прва светска војна, што исто така ги доведува до неочекувани врски. Дали веќе се чувствувате како заплеткани во различните теми? Тоа е и целта на сценаристите.
Заплетот како историски факти и ликови е видливо приспособен, без да се обрнува внимание на деталите и фактичката точност. Така се раѓа фикцијата дека во Белград постои гранка на општеството Туле, што било меѓу идеолошките претходници на германскиот нацизам, иако во тоа време во 1928 година Туле навистина веќе не постоело. Во една од рецензиите за серијата пишува дека за првпат во српска серија, не се почитуваат примерите на РТС за идеолошка интерпретација на сликите. Во серијата нема такво нешто, има само изменета форма и пресек на класичните српски пораки. Пораката е многу посуптилно пренесена. Не постои српски историски филм од југословенската ера во кој Србите да не се борат против фашизмот. Разберете дека сите други непријатели се фашисти. Не случајно големиот Душан Ковачевиќ иронизираше еден од главните ликови во „Подземје“ со истата антифашистичка пцовка што ја користел повеќе од половина век. Пцуењето ги решава сите проблеми на српскиот херој и погодно го уредува светот околу него во удобни и познати координати. Луѓето, светот, околностите се менуваат, но не и српскиот антифашизам. Антифашизмот е исто така погодно покритие за сопствениот нацизам и уживање за сопствените злосторства. Ова не е измислено од Србите. До ден-денес, овој прагматичен антифашизам го користи пред нашите очи Москва. Дури и Сталин ги прогласи за фашисти сите што не беа болшевици. Затоа нас не учеа дека во Бугарија во 1923 година комунистите го кренале првото антифашистичко востание во светот, без разлика што фашизмот во тоа време само што се појавил во Италија. Но, ајде назад кон Сенките. Антифашизмот е секогаш монтажна монета, универзално зло што се троши пред јавноста и затоа инспекторот Тане ќе ги отсече пипалата на „Туле“. Се разбира, за да нема еднострани слики, љубовницата на Тане, банкарка, ќе раководи со измислениот српски огранок на „Туле“, за да може првата сезона од серијата да има продолжение.
Продолжува…
Извор: Трибуна
