Самитот во Тирана заврши а регионалните и европските лидери ги сумираат впечатоците од средбите и изразените ставови. Денес, кога во Европа се води војна, да се соберат сите балкански и европски политички ѕвезди на едно место е порака сама за себе, а за Македонија и домаќинот Тирана е уште една доза на оптимизам дека деценискиот пат кон членство во ЕУ ќе израсне во автопат по кој ќе „возат“ побрзо.
ЕУ стави на маса пакет помош од една милијарда евра за земјите од Западен Балкан, за да можат на најсиромашните да им дадат помош за струја и греење и да инвестираат во обновливи извори на енергија.
Еди Рама, одлуките на Самитот ги нарече фантастични и историски.
Каде е во таквите констелации Македонија и дали може да сумираме дека одржувањето на самитот во Тирана е своевидна симболика и за Скопје? Особено затоа што сите си заминаа дома со чувство на успешен самит, освен македонскиот премиер кому му падна најтешката задача во сложен политички амбиент да испорача уставни промени за кои се потреби 80 гласови во парламент кои засега ги нема. Тој навести дека во разговорите што ги имал во Тирана со францускиот и германскиот лидер, Макрон и Шолц, била опфатена и оваа тема.
„Со Макрон и со Шолц, кои се наши големи поддржувачи, секогаш имаме конструктивни разговори за европската иднина на Северна Македонија. Разговараме за актуелните процеси во земјава, посебно во делот на почнатиот скрининг процес како и за предизвиците со кои се соочуваме и успешно ги надминуваме“, објави Ковачевски.
Предизвикот се уставните промени и променливиот амбиент по тоа прашање, особено во владејачката коалиција каде се присутни турбуленции по тоа прашање.
Еврокомесарот за проширување Оливер Вархеји рече дека „на државите од Западниот Балкан им се нуди членство во ЕУ и тоа е причината зошто самитот се одржува во Тирана“. Премиерот на Албанија, Еди Рама, пак, ги пречека високите гости со албански песни и ора, но и со оперети и модерен танц, забележаа новинарите во еден несомнен опис на политичкиот, економски и културолошки скок што го направи Албанија во изминатата деценија и пол.
Спирос Софос, научен истражувач во Лондонската школа за економија во чиј фокус се и балканските состојби, во изјава за НоваТВ го оцени самитот во Тирана како прв надвор од Унијата чија цел била да даде конкретни сигнали наместо нејасни ветувања дека земјите од Западен Балкан се дел од процесот на европска интеграција. И дека ја остварил целта бидејќи дава нова надеж за забрзување на процесот за Албанија и Македонија.
„Ова ново ветување е производ на потребата на ЕУ да избегне руска инфилтрација во регионот. Тоа сугерира дека како што војната го прави Западен Балкан стратешки поважен, ЕУ сфаќа дека треба да биде поактивна и повеќе да реагира на земјите од Западен Балкан. Албанија и Македонија извлекоа корист од Самитот, додека изостана вистинска практична заложба за Босна и Србија која останува растргната до каде сака да оди“, оценува Софос.
Во заедничката Декларација од Самитот се поздравува посветеноста на Западен Балкан за демократијата, фундаменталните права и вредности и владеењето на правото. Но, нагласено е дека се потребни одржливи напори за борба против корупцијата и организираниот криминал, зајакнување на поддршката за добро владеење, човекови права, родова еднаквост и правата на малцинствата. Македонија може да се пронајде во секоја од тие задачи, а најгорливата е последната – правата на малцинствата чие исполнување ќе го одреди патот по кој ќе се движи – дали ќе вози паралелно со Албанија или ќе заостане.
Регионалната соработка и добрососедските односи, вклучително и со земјите членки на ЕУ имаат посебна точка во Декларацијата што произлезе од Тиранскиот самит, при што како значајно се наведува спроведувањето на билатералните договори, вклучувајќи ги Договорот од Преспа и Договорот за пријателство со Бугарија. „Потребни се натамошни напори за зајакнување на помирувањето и за регионалната стабилност, како и за изнаоѓање и спроведување конечни, инклузивки и обврзувачки решенија за билатералните спорови и прашања кои имаат корени од минатото, во согласност со меѓународниот закон и воспоставените принципи“, пишува во текстот.
Учесниците ги поздравија и европските напори за дијалогот меѓу Белград и Приштина, и потсетија и дека пакетот за енергетска поддршка од една милијарда евра во грантови кои што можат да донесат инвестиции од 2,5 милијарди евра ќе му помогне на Западен Балкан за надминување на енергетската криза.
Значи и овојпат се во игра стапот и морковот.
Тоа може да се види и од првата позитивна вест од вчерашниот самит – договорот што го потпишаа телекомуникациските оператори од земјите од ЕУ и од Западен Балкан за намалување на цените за роаминг меѓу ЕУ и регионот што ќе гарантира значително намалување на трошоците за роаминг од 1 октомври 2023 година, а тарифите блиски до националните нивоа на цени се планира да се постигнат до 2027 година.
Според Извршниот директор на Институтот Преспа Андреја Стојковски, средбата во Тирана беше извонредна можност за обнова на взаемната посветеност помеѓу ЕУ, 27-те држави членки и 6-те држави од регионот.
„Добра страна беше фактот дека за прв пат држава од регионот е домаќин на самитот, а далеку покорисно беше склучувањето на договорот за поевтин роаминг. Сепак, за целосен успех недостасува дебата и преземање конкретни обврски што ќе значат рокови за заокружување на проширувањето и конечен прием на сите држави од Западен Балкан“, изјави тој за НоваТВ.
Декларацијата ја потпишаа десет оператори, речиси сите од регионот освен „Водафон“ и „Ипко“, и најголемите од ЕУ, како „Дојче Телеком“. Според еврокомесарот за проширување, Вархеји, потпишувањето на Декларацијата е токму она реалното и конкретното од интеграцијата на регионот во ЕУ и оти таквите активности дополнително ќе зајакнат наредниот период.
Известувачот на Дојче Веле Бернд Ригерт, во својата статија заклучи дека лидерите се собрале за уште еднаш да потврдат дека – на крајот, некогаш, сите балкански држави ќе бидат примени во ЕУ. Претседателката на Европската комисија Фон дер Лајен рекла, не по прв пат, дека брзината за зачленување зависи од самите кандидати.
С.Крамарска
