Пишува: Доц. д-р Спас Ташев/ Труд
Во 60-те години на минатиот век се случи првата важна повоена геополитичка промена на Балканот. Таа беше предизвикана од божемната демократизација на Советскиот Сојуз и зближувањето меѓу Москва и Белград поради наметнувањето на советската диктатура врз земјите кои имаат отворени проблеми со Југославија.
Албанија на чело со Енвер Хоџа не била согласна со таквата политика. Причините се сложени, но некои произлегуваат од неподготвеноста да се прифати наметнатиот молк во врска со тековниот прогон на албанското население на Косово. Заради одбраната на албанскиот национален интерес, по октомври 1961 година, Тирана трајно се оградува од советскиот блок. Истата година го замрзнува и членството во Варшавскиот пакт, а следната година го напушта Советот за взаемна економска помош. Во 1968 година, по комунистичката интервенција во Чехословачка, Албанија конечно го напушта Варшавскиот пакт. Во тоа време, ова била најголемата геополитичка загуба на Москва поради несоодветното однесување на советските лидери. Во нивната потрага по секоја цена да ја придобијат на своја страна Југославија, ја загубија Албанија, а со тоа и излезот на советскиот блок на Јадранот и слободниот пристап до Медитеранот.
Многу земји ширум светот внимателно го следеле овој процес. Декласифицираните извештаи на ЦИА ја покажуваат важноста што му ја придавале во САД на процесот. Во исто време, пак, во Бугарија поради наметнатите зависности се прикриени важни факти кои и денес не се добро разјаснети. А Енвер Хоџа како директен учесник во овие настани ни оставил доволно информации кои ги расветлуваат причините за неконзистентната бугарска политика по македонското прашање.
Има три книги во кои Енвер Хоџа ги разгледува различните аспекти на повоените проблеми со Југославија: „Хрушчов на колена пред Тито“ (1977), „Хрушчовисти“ (1980) и „Титовисти“ (1983). Овие публикации оправдано беа премолчувани од гледна точка на комунистичкиот режим во Бугарија, бидејќи откриваа неласкави факти за фаворизирањето на СССР кон Југославија и нејзиниот притисок врз Албанија и Бугарија. На пример, во својата прва книга, опишувајќи ја посетата на советскиот лидер на Белград во 1963 година, Хоџа обрнува внимание на зборовите на Хрушчов за „традиционалното пријателство“ меѓу Русите и Србите, нивната „заедничка историска судбина“ и „заедничката крајна цел“. Со индигнација е направена констатацијата дека „Н. „Хрушчов го негува стариот сон на Тито да игра посебна улога на Балканот со воспоставување на неговата хегемонија. Интервјуто на Хрушчов, од 18 август со дописникот на Ројтерс од островот Бриони било пренесено во овој дух: „Не е исклучена можноста за нови балкански проекти во кои Југославија би имала клучна улога“.
Бугарското наведнување поради опишаните настани е разбирлив, бидејќи тие ја илустрираат понижувачката подреденост на Бугарија, која не можела да ги брани своите национални интереси во Македонија, бидејќи волјата на советските водачи беше таа да биде во југословенската сфера на влијание. Но, дамката на бугарската пасивност по ова прашање ја измиле МПО во САД и Канада, кои јавно заземаат јасен став. Кон крајот на април 1981 година, нивниот орган, Македонска трибина, објавува статија во која детално ја опишува книгата „Хрушчовистите“. МПО посочува дека ова е директен впечаток на Енвер Хоџа од важен момент во односите меѓу Албанија од една страна и СССР и земјите од источниот блок од друга страна. Цитирајќи ги неговите зборови дека „титовистичката клика убива Косовари под единствен изговор дека биле „балисти за да ја анектира оваа област“, МПО нагласува дека „нам ни е познат овој метод и политика на денационализација на титовистите“. Не мал број Бугари и Бугарки настрадаа поради недокажаните обвинувања дека се „ванчомихајловисти“. Единствената цел на овие обвинувања е да се дебугаризира Вардарска Македонија, исто како што тоа се прави во Косово“.
Во написот понатаму се нагласува дека Енвер Хоџа ја брани албанската теза, што е нормално, и ни дава „внатрешен“ поглед на конфликтот што траел со години, за кој најчесто сме биле информирани со претпоставки и шпекулации. однадвор“. Од бугарска гледна точка, деталите поврзани со Македонија се несомнено најинтересни. Очигледно, албанскиот лидер го зазема ставот на Методи Шаторов за приклучување кон Македонската комунистичка партија кон бугарската, пишувајќи дека за време на војната имал „врска и координација со оние што дејствувале во Македонија преку Бугарската комунистичка партија“. Тој понатаму нагласува дека овие контакти се договорени на „македонска“ територија, самиот поставувајќи го зборот македонска во наводници. На тој начин тој ја отфрла југословенската теза за некаква македонска специфичност и самобитност.
Посебно значајни се информациите за однесувањето на Тодор Живков за време на неговите разговори со СССР за Македонија. Според Енвер Хоџа, „Хрушчов успеал целосно да го потчини… Живков ја прифати тактиката на Хрушчов во односите со Комунистичките и работничките партии: денеска зборува против Тито, утре – зборува во негова корист, денес ја отвора границата за собири со Југословените.- утре ги затвора, денеска зборува за Македонија, утре молчешкум ја подминува темата… Со оваа земја, со сите области од нејзиниот живот, владеат Советите. Формално, постои бугарска влада, бугарска партија и бугарска администрација, но всушност сè е направено од Советите“. По овие зборови на Енвер Хоџа, МПО истакнува дека „тој го обвинува раководството на БКП дека нема сопствена национална политичка линија“.
Посебно интересни се фактите поврзани со книгата „Титовистите“. Во истата Е. Хоџа пишува дека „во минатото, кога албанскиот народ се бореше против српските претензии и терор, ние бевме пријатели со бугарскиот народ… и си помагавме… Нашите чети за време на Националната преродба и во периодот за време на балканските војни одржувале блиски борбени врски со востаничките чети во овие краишта, преземале заеднички акции и заедно се прикривале“. Иако не го спомнува името Македонија, јасно е дека Е.Хоџа зборува за соработка меѓу Бугарите и Албанците во областите каде што се соседи – имено во Македонија, каде што во 1913 година избувнало бугарско-албанското Охридско-дебарско востание. Е. Хоџа се воздржува од директен пристап кон мнозинството од населението во Македонија, но јасно ја признава „желбата на Југословените да ја потценат борбата на Бугарите и ја третираа со презир поради македонското прашање“.
По повод оваа публикација, Министерството за надворешни работи во 1983 година детално го информираше Централниот комитет на Бугарската комунистичка партија дека Е. Хоџа „влијае на односите меѓу две балкански земји, од кои едната е наш сосед, а исто така и настани во кои сме вклучени“. Поради оваа причина, „пожелно е во поопширен осврт да се опише и местото на нашата земја во овој поглед. Колку и како кризата во односите меѓу Албанија и Југославија треба да биде искористена од наша страна и каква треба да биде нашата политика кон нив, оценето низ призмата на нашите национални и меѓународни интереси, се прашања на кои мора постојано да одговара нашата научна и практична мисла“.
Повторно, сепак, Бугарија не е подготвена за таква геополитичка промена, поради што не може да ги искористи нејзините неизбежни последици. Како резултат на тоа, косовскиот проблем денес е во голема мера решен, а поради руско-српското влијание, македонскиот е во ќорсокак и продолжува да ги труе односите меѓу Софија и Скопје.
Извор: Трибуна
