„Роковите за надминување на пречките целосно зависат од вас. Овде сè почесто слушам загриженост дека односите со Бугарија се користат како погоден изговор за недостаток на волја или способност да се преземат неопходните реформи. Не сакам да поверувам во овој аргумент. Со голема надеж, ќе си дозволам да ја цитирам претседателката Урсула фон дер Лајен: ‘Топката е на вашата половина од теренот’…“, вели за весникот КОХА бугарскиот амбасадор во Северна Македонија, Желјазко Радуков, пренесува Трибуна.
Разговараше: Ведат МЕМЕДАЛИУ
КОХА: Амбасадоре, Бугарија воведува нова процедура на својата граница за државјаните на Северна Македонија. Што го поттикна овој чекор?
РАДУКОВ: Бугарија е членка на Европската унија и на Шенген-зоната. Како таква, таа има преземено одредени обврски поврзани со безбедноста на границите на нашиот заеднички европски простор. Промените во режимот на гранична контрола, кои се спроведуваат преку новиот систем Entry/Exit System (EES), се дел од овие европски обврски и се применуваат од сите земји членки на ЕУ и Шенген.
КОХА: Во што точно се состојат овие промени?
РАДУКОВ: Од 12 октомври 2025 година, EES се воведува преку фази низ целата ЕУ, вклучувајќи ја и Бугарија. Тој веќе се применува на сите воздушни и поморски гранични премини во Бугарија, за сите патници што доаѓаат од земји надвор од Шенген-зоната. На копнените гранични премини со Република Северна Македонија – Ѓуешево, Станке Лисичково и Златарево – системот се очекува да започне со работа во рок од три месеци.
За странските државјани што влегуваат во Бугарија, тоа значи дека биометриските податоци ќе се регистрираат на граница. Процесот вклучува фотографирање и земање отпечатоци од прсти. Тој ќе се спроведува во посебно уредени простории, а бугарските гранични службеници ќе ги упатуваат патниците низ постапката, со визуелен контакт и можност за комуникација. По воведувањето на EES, не се бара претходна регистрација ниту плаќање. Овие ќе бидат потребни подоцна, во рамките на друг систем – Европскиот систем за информации и одобрение за патување (ETIAS), кој се очекува да стапи во сила во 2026 година.
КОХА: Зарем нема значително да се зголемат чекањата на граница?
РАДУКОВ: Направивме сè што беше можно и очекуваме дополнителната постапка да биде многу кратка (2–3 минути). Патниците ќе бидат информирани директно на граничните премини преку брошури и информативни видеа што ќе се прикажуваат на специјални монитори. Кога ќе бидат потребни дополнителни проверки за одредени лица, тие ќе бидат упатени на посебни шалтери за да не се одложуваат другите. Во случај на големи гужви, може да се дозволи одредени патници да поминат без регистрација во EES, но тоа ќе бидат исклучителни околности.
КОХА: Сепак, граѓаните на Северна Македонија ќе бидат третирани различно од оние на ЕУ. Премиерот Христијан Мицкоски изјави неодамна дека ќе ѝ побара на претседателката на Европската комисија овие процедури да бидат укинати за нас. Дали тоа е можно?
РАДУКОВ: Спроведувањето на овие мерки е дел од заедничката европска безбедност. Невозможно е да се дадат исклучоци за која било поединечна држава. Останувањето надвор од Европската унија има висока цена во многу аспекти – политички, економски, општествени и други. Без исполнување на потребните критериуми – а сите знаеме кои се тие – Северна Македонија не може да очекува индивидуални исклучоци.
КОХА: А што со оние граѓани на Северна Македонија кои имаат и бугарско државјанство?
РАДУКОВ: Граѓаните на Северна Македонија кои, врз основа на самоидентификација и потекло, го стекнале или ќе го стекнат бугарското државјанство, го уживаат привилегираниот статус на државјани на ЕУ. За нив, Бугарија обезбеди споменатите процедури да не се применуваат.
КОХА: На 1 јануари 2026 година, Бугарија ќе стане членка на Еврозоната. Што значи тоа за вашата земја?
РАДУКОВ: Европската интеграција не завршува со формалното членство во Европската унија. Со потпишувањето на Договорот за членство, секоја нова држава презема обврска да ѝ се приклучи и на еврозоната и на Шенген-зоната, веднаш штом ќе ги исполни соодветните критериуми. Двата процеса бараат длабоки реформи во областа на финансиите, фискалната дисциплина, безбедноста на документите за идентификација и заштитата на границите.
Бугарија успешно се справи со овие предизвици и, откако стана полноправна членка на Шенген на почетокот од 2025 година, ќе ѝ се приклучи на Еврозоната на 1 јануари 2026. Ова е историски успех за Бугарија, резултат на многу години напори, стабилни политики и континуирани активности на различни влади. Горд сум што исполнувањето на овие цели го води нашиот процес на целосна европска интеграција кон неговото успешно завршување.
КОХА: Што очекуваат бугарските граѓани од влезот во Еврозоната?
РАДУКОВ: За бизнисите, еврото ќе донесе стабилност на каматните стапки, укинување на трошоците за девизно конвертирање и поголема сигурност и предвидливост за економскиот развој и странските инвестиции. Тоа ќе ја олесни трговијата и ќе ги поттикне бугарските компании да ја зголемат ефикасноста и иновациите. За граѓаните, стабилната валута и економскиот раст ќе придонесат за повисок животен стандард, со подобри можности за образование, патувања и вработување. Ова ќе доведе кон одржлив пораст на благосостојбата.
Понатаму, со влезот во заедничката монетарна зона, Бугарија ќе го зголеми своето политичко влијание во ЕУ и улогата во монетарната политика на Унијата. Гувернерот на Бугарската народна банка ќе има право на глас во одлуките на Европската централна банка, а бугарски претставници ќе учествуваат во сите формати на еврозоната на ниво на ЕУ. Ова ѝ дава на Бугарија алатки за посилно градење на својата иднина. Затоа, анкетите покажуваат дека влезот во еврозоната ужива сè поголема поддршка кај бугарските граѓани.
КОХА: Што значи влезот во Еврозоната за граѓаните на Северна Македонија кои прават бизнис и имаат банкарски сметки во Бугарија, или за оние што чуваат бугарски левови во готовина?
РАДУКОВ: Покрај општите придобивки од влезот во еврозоната, граѓаните на Северна Македонија кои имаат сметки во левови може да бидат спокојни: на 1 јануари 2026 година, нивните салда автоматски и бесплатно ќе се конвертираат во евра, по фиксниот курс 1.95583 лева за 1 евро. Сите други детали на сметките (вклучувајќи го и IBAN-от) ќе останат непроменети. Од истиот датум, банкоматите во Бугарија ќе исплаќаат само банкноти во евра.
Во однос на готовината во лева, таа ќе може да се користи како законско средство за плаќање на територијата на Бугарија до 31 јануари 2026 година. За плаќањата во лева во овој период, кусурот ќе се дава во евра.
По овој датум, граѓаните ќе можат да ги конвертираат левите во евра бесплатно во бугарските комерцијални банки и во поштенските канцеларии (во населбите без банкарски филијали) до 30 јуни 2026 година, или во Бугарската народна банка – без рок, бесплатно и без ограничувања. По 1 јули 2026 година, бугарските банки и пошти ќе можат да менуваат евра за лева, но со надоместок за услуга.
КОХА: Очекувате ли оваа промена дополнително да ја подобри бизнис-климата во Бугарија?
РАДУКОВ: Се разбира. Сите споменати придобивки важат и за граѓаните на Северна Македонија кои сакаат да развиваат бизнис во ЕУ преку Бугарија. Ние го поздравуваме растечкиот тренд на регистрација на компании и пренесување на бизниси – целосно или делумно – во нашата земја. Таму, претприемачите можат да се потпрат на високиот административен капацитет и на транспарентни и предвидливи процедури, покрај големите предности на единствениот европски пазар и заедничката валута.
КОХА: Во овој контекст, би сакал да ве прашам за европската перспектива на Северна Македонија! Дали постои, и во какви рокови може да се надеваме дека сегашните пречки ќе бидат надминати?
РАДУКОВ: Европската перспектива на вашата земја јасно постои, и нејзиното остварување зависи единствено од политичката и општествената волја во Северна Македонија да ги исполни условите, одамна договорени од сите земји членки на ЕУ.
Ние вложивме напори да ја поддржиме оваа определба – како што се сеќавате, пред неколку месеци бугарскиот парламент усвои правно обврзувачка одлука, која не само што ја потврди нашата целосна почит кон Европскиот договор од 2022 година, туку и јасно нагласи дека нема да одиме надвор од неговата рамка. Не може да има подобра гаранција за тоа дека ве гледаме како вредни идни членки на нашата Унија.
Во тој контекст, роковите за надминување на пречките целосно зависат од вас. Овде сè почесто слушам загриженост дека односите со Бугарија се користат како погоден изговор за недостаток на волја или способност да се спроведат неопходните реформи. Не сакам да поверувам во овој аргумент. Со голема надеж, ќе си дозволам да ја цитирам претседателката Урсула фон дер Лајен: „Топката е во вашата половина од теренот“.
