Професор: Метин Изети
Религијата служеше како непроменлив столб на човековата цивилизација илјадници години, служејќи како извор на смисла, идентитет, етика и заедница. Сепак, на прагот на 21-от век, нашата ера забрзана од глобализацијата, дигиталната револуција и новите општествени динамики, го отфрла секој концепт на статичност. Иднината на религијата во светот не е една единствена точка, туку сложен пејзаж, насликан со спротивставени трендови и неизбежни трансформации. Гледајќи подалеку во хоризонтот, се истакнуваат неколку клучни насоки и предизвици, кои го дефинираат ликот на човековата духовност во наредните децении.
На глобално ниво, една од најизразените поделби ќе биде географијата на верувањата. Додека Западна Европа и другите делови од светот го продолжуваат патот на длабока секуларизација – со забележителен пад на традиционалните верски практики и пораст на групите „без религија“ (non-es) – други региони имаат силен демографски раст. Супсахарска Африка, делови од Азија и Латинска Америка се наклонети да бидат движечките сили на религиозната иднина. Религиите како исламот и христијанството (особено пентекостализмот и евангелистичките движења) главно ќе се шират поради високите стапки на наталитет и нивната виталност во овие контексти. Соединетите Држави, со својата уникатна култура, остануваат студија на случај на поларизација со значителен раст на „не-припадниците“, додека конзервативните верски групи ќе го задржат својот ангажман и силно политичко и општествено влијание.
Оваа географска поделба е проследена со длабока трансформација во начинот на кој поединците ја живеат својата вера. Сведоци сме на раѓањето на „персонализирана религиозност“. Сè помалку луѓе строго ги следат догмите и практиките на една единствена традиција. Наместо тоа, тие слободно избираат елементи од неколку традиции, комбинирајќи ги источните практики со западната етика, или создаваат целосно персонализирани верувања кои служат на нивните индивидуални потреби. Овој феномен е тесно поврзан со растот на „духовноста без религија“. Потрагата по смисла, внатрешен мир, поврзување со другите и со природата сè повеќе се изразува преку медитација, практики на грижа за себе како „свесност“ (mindfulness), длабока екологија или учество во општествени движења, надвор од традиционалните верски рамки. За многумина, особено за помладите генерации, ова е вистинскиот пат кон егзистенцијалната смисла.
Технологијата, како мотор на нашата ера, исто така го препишува верскиот простор. Интернетот овозможи формирање на виртуелни верски заедници, каде верниците од целиот свет можат да се молат, да дискутираат и да ја споделат верата во реално време, надминувајќи ги физичките граници. Сепак, технологијата носи и суштински предизвици. Подемот на вештачката интелигенција (ВИ) поставува непредвидени филозофски и теолошки прашања: Може ли машината да има свест? Што се случува со концептот на човечката душа во ерата на трансхуманизмот? Како откривањето на живот надвор од Земјата влијае на нашата перцепција за местото на човештвото во универзумот? Одговорите на овие прашања ќе ја обликуваат не само религијата, туку и нашата колективна етика и идентитет.
Во јавната сфера, улогата на религијата останува сложена и често спорна. Во многу делови од светот, како што се Блискиот Исток, Индија или дури и во политичките дебати во САД, религијата продолжува да биде силна сила за формирање на национален идентитет и поттикнување на политики. Во исто време, миграцијата и глобализацијата создадоа општества кои се сè повеќе верски диверзифицирани. Овој плурализам бара повеќе од само коегзистенција; тој бара вистински меѓуверски дијалог, активна толеранција и нови потраги по општествена хармонија. Предизвиците не се мали: екстремизмот што ја користи религијата како средство за оправдување на насилството останува постојана закана, додека тензијата помеѓу науката и одредени верски толкувања – околу теми како еволуцијата, климатските промени или биомедицинската етика – продолжува да ги дели општествата.
Гледајќи кон иднината, јасно е дека религијата не е на прагот на исчезнување. Напротив, таа е во процес на длабока трансформација. Ќе видиме свет каде што верската дивергенција меѓу регионите ќе се продлабочи, каде што разновидноста на индивидуалните практики и верувања ќе стане норма, и каде што традиционалните институции ќе се борат да се прилагодат на брзината на овие промени. Духовноста, во својата персонализирана и неорганизирана форма, има целосен потенцијал да расте.
Како заклучок, иднината на религијата во светот не е запишана во камен. Таа ќе биде обликувана од спротивставените сили на глобализацијата, трансформирачкото влијание на технологијата и постојаната човечка потрага по смисла и поврзаност во сè покомплексен свет. Иако традиционалните форми може да ослабат или да се реорганизираат, човечката желба да се разбере мистеријата на постоењето и да се поврзе со нешто поголемо од себе – без разлика дали тоа се нарекува Бог, Универзум, Природа или Свест – останува длабока константа на човековата состојба. Иднината, според тоа, не припаѓа ниту на целосна секуларизација, ниту на традиционално оживување, туку на богат, различен и секогаш подвижен пејзаж на духовни изрази, што ја одразува разновидноста и динамиката на самиот човечки живот во 21-от век.
