Пишува: Доц. д-р Спас Ташев
Односите меѓу македонските Бугари и Албанците во различни периоди никогаш не биле секогаш еднозначни. Уште од времето на османлиската власт, водачите на двете групи се поддржувале меѓусебно, но кога предложените решенија во нивните национални програми територијално се поклопувале, соработката се претворала во делумен антагонизам. Меѓутоа, таквите транзиции се привремени, бидејќи националните идеали и на двата народа не стануваат реалност. Во истото време, по 1913 година, Бугарите и Албанците имаа нов заеднички угнетувач, што довело до зголемување на меѓусебната симпатија.
Ова посебно важи за периодот по 1945 година, кога српската агресија била комбинирана со комунистичката идеологија. Заедничкото во политичката судбина на Албанија и Бугарија во тоа време се напорите на Белград да ги „проголта“ целосно или делумно. Меѓутоа, до 1948 година, кога избувнува јазот меѓу Тито и Сталин, протестниот глас на интелигенцијата бил замолчен. Единствените можности за изразување на незадоволство биле организациите на двете дијаспори. Во 1947 година, група албански емигранти испратиле протестно писмо до ОН и побарале прекин на „инвазијата на Југославија врз Албанија, која наводно се одвива на мирен начин“. Во документот се посочува дека повеќе од 10.000 Албанци биле затворени, бидејќи се противат на југословенската агресија.
Македонското ослободително движење сфаќа дека во името на борбата против заедничкиот угнетувач, напорите на албанскиот народ морало да бидат поддржани. Затоа весникот „Македонска трибуна“, орган на МПО во САД, почнува да објавува материјали за тешката состојба на Албанците на Косово. Ваквиот потег ја изградил меѓусебната доверба, и во 1958 година, Албанецот од Скопје, емигрант во Бафало Џан Маркони испратил честитки до Конгресот на МПО, посакувајќи „слобода на сите угнетени националности во една слободна и демократска Македонија“.
Во 1962 година, Џан Маркони го искористил фактот што 41 -от конгрес на македонските Бугари се одржувал во Бафало и одлучил да го посети и да одржи говор. Во својот говор Маркони ги спомнува заслугите на некои албански католици за каузата на македонските Бугари, како што се сестра Алоати и неколку албански учители во бугарските католички училишта во Солун и Цариград.
Следната година, во Бафало се одржала парадата за денот на лојалноста. Локалната организација на македонските Бугари одлучила да учествува заедно со претставниците на албанската заедница. Бугарско-албанската група е најмногу аплаудирана од публиката, поради што е рангирана на првото место во конкурсот што се одржал по манифестацијата.
Во периодот што следел, „Македонска трибуна“ со зголемен интензитет почнува да објавува материјали за борбата на Албанците против режимот на Тито. Овие информации, иако тешко, стигнувале до Скопје, каде во рамките на албанската заедница започнала дискусија за бугарско-албанските односи. Овој процес ги алармирал југословенските власти и започнало масовно следење на албанските интелектуалци. Во 1969 година, во кафулето „Пирин“ во Скопје, УДБА го пресретнува разговорот помеѓу Сејди Креизи и Хамид Битик, кои тврделе дека „некои делови од Црна Гора и западна Македонија треба да станат албанска територија, додека остатокот од Македонија треба да и се даде на Бугарија, бидејќи таму не постоела македонска нација “.
Уапсен е и Фета Елмази од Кичево, кој исто така тврдел дека „нема македонска нација и дека поголемиот дел од Вардарска Македонија треба да ѝ припадне на Бугарија“.
Особено тешка е судбината на писателот и новинар Мехмет Али Хоџа – уредник на списанието „Детска радост“. Тој бил осуден на пет години затвор, поради негирањето на „македонската“ нација, а во едно со тоа го оспорувал и правото на Македонската академија на науките и уметностите да го носи тоа име. Во текот на случајот, станало јасно дека Мехмет Хоџа постојано водел слични разговори во издавачката куќа „Македонска книга“ и во Клубот на писатели, во кои „го негирал националното, културно и историско богатство на Македонија и ги оправдувал големобугарските аспирации, според кои Македонците не можат да бидат признаени како посебна нација “.
Прогонот на македонските Албанци затоа што се осмелиле да се спротивстават на фалсификувањето факти во југословенска Македонија, довело до мобилизација на Албанците ширум светот. Овој процес бил катализиран со посетата на креаторот на скопската пишана норма, Блаже Конески, на Универзитетот во Чикаго, каде што му била доделена почесната титула „Доктор хонорис кауза“. Бесот од овој чин се распространил не само кај македонските Бугари, туку и кај македонските Албанци. Рамадан Риза Садику од Битола, кој живеел во Истанбул, испратил протестно писмо до ректорот на Универзитетот во Чикаго на 15 април 1969 година. Во него, тој ги споделил своите директни впечатоци за она што се случувало во неговата татковина: „Бев многу изненаден што комунистичките власти во Југославија започнаа со денационализација на бугарското население во Македонија … Да се биде сведок како наставник Албанец во селата, и за кратко време во градот Битола, на она што владата го прави против македонските Бугари, и имајќи ги предвид активностите на споменатиот Блаже Конески, за кого сега е покренато јавно прашање, сметам дека е правилно да ве информирам … Никогаш пред воспоставувањето на комунистичката власт во Југославија не сме слушнале за македонска нација или македонски јазик … Со векови ние, македонските Албанци, ги знаевме овие Словени само како Бугари, и нивниот јазик го нарекувавме бугарски, како што самите тие го нарекуваа “.
Очигледно, протестното писмо било забележано од ректорот на Универзитетот во Чикаго, бидејќи тој испратил одговор во кој се обидел да ја оправда својата постапка. Сепак, Рамадан Садику ги отфрлил аргументите како неосновани и испратил второ писмо на 27 август 1969 година. Во него, тој ги спротивставил сопствените впечатоци со некои псевдо-научни тврдења: „Како наставник во Македонија под југословенска власт и до неодамна жител на овие простори, знам дека локалното словенско население е бугарско, а неговиот јазик е бугарски“. За да ја потврди неговата исправност, тој цитирал материјал објавен во „Нова Македонија“ од 8 март 1969 година, во кој е објавена изјава на државна комисија, која го проверува општеството како се однесува кон службениот јазик.
„Излегува дека дури и наставниците кои ги учат на младите луѓе разговараат со нив на локалниот дијалект. Службениците, исто така, користеле во своите официјални преписки смешна комбинација на локалните дијалекти, со хрватски или српски изрази измешани со зборови и новосоздадени изрази од овој „литературен“ јазик “. Поради оваа причина, Рамадан Садику е убеден дека „творбата на Блаже Конески и некои луѓе како него е нешто смешно, а да не зборуваме дека е и понижувачка за домашното општество“.
Македонските патриотски организации ги објавуваат овие албански ставови и тие добиваат уште поголема популарност. На крајот на истата година, поранешниот албански министер за образование Реџеп Красниќи објавил статија за Албанија во „Акен њуз“, орган на угнетени европски нации, велејќи дека има Бугари меѓу етничките малцински заедници во неговата земја. Сепак, најкритичката политичка проценка на македонизмот од Албанците била направена во 1971 година, кога во септемврискиот број на водечкиот албански странски весник, Фљамури, било истакнато дека во југословенска Македонија е измислена „нова“ македонска нација и нова црква.
Наспроти позадината на извештаите, збунувачки се актуелните позиции на некои министри Албанци во владата во Скопје, кои велат дека се раководат од она што го научиле во југословенските училишта. Разумно се поставува прашањето дали тие се вистински синови на својот народ или служат на некој со нечисти цели?
