Кога се работи за пристапувањето во ЕУ тоа е разговор кој треба да го водат Северна Македонија и Унијата, а Вашингтон отсекогаш го поддржувал пристапувањето на Северна Македонија во ЕУ, порача во интервју за МИА, американската амбасадорка Кејт Мари Брнз и изрази надеж дека францускиот предлог ќе биде компромис што ќе ги отвори следните чекори.
Амбасадорката на САД во Северна Македонија деновиве е во Вашингтон. Дописникот на МИА имаше можност да разговара со неа за тековните прашања, дискусии и нејаснотии што се појавија кај македонската јавност околу европскиот предлог за старт на претпристапниот процес за членство на Северна Македонија во ЕУ. Разговорот го водевме во американскиот Стејт департмент, а на прашањето дали САД се запознаени со содржината на протоколот и дали е тој нешто за кое македонските граѓани треба да бидат загрижени, Брнз одговори дека тие на процесот гледаат одвоенo и секогаш истакнувале дека билатералните прашања треба да бидат решавани надвор од преговарачката рамка.
-Нашата позиција е многу јасна, нашата оценка е дека предлогот го штити интересот на Северна Македонија во пристапниот процес. Тоа е наше и мислење на нашите експерти. Билатералниот протокол за кој говорите, до некаде изгледа дека е споен во овие два процеса. Билатерален договор меѓу Скопје и Софија треба да има. Слушнавме како некои нешта се нафрлаат. Мислам дека ова е дел од забуната, тоа што напоменавте дека јавноста не е сигурна какви ќе бидат тие дискусии. Ќе има посебни дискусии, и мислиме дека тие прашања треба да бидат решени на билатерална основа и тоа го кажавме уште на почетокот. Секако не само за влезот во ЕУ, туку и за вашата долгорачна стабилност важно е тие прашања да се решат, истакна Брнз.
Во интервјуто таа се осврнува на протестите во Скопје, на загриженоста дека со предлогот се задира во идентитетот и историјата, на предлогот на Едвард Џозеф, кој сугерираше дека ако европскиот предлог го признава македонскот јазик и идентитет, САД треба да ги поткрепат своите добри намери со правење на истото – да го признаат македонскиот јазик и идентитет.
Во продолжение следува целото интервју со амбасадорката Кејт Мари Брнз:
Францускиот предлог за почеток на преговорите на земјава со ЕУ ги возбуди духовите во Северна Македонија, се шират разни шпекулации. Македонската опозиција излезе на протести и бара власта да не го прифати предлогот поради претензии од страна на Бугарија околу идентитетот и историјата. Може да ја коментирате ситуацијата?
-Амбасадор во земјава сум веќе три години и дел од мојот мандат е поддршка на интеграцијата на Северна Македонија во ЕУ. Се изоди тежок пат со пристапувањето во НАТО, и следниот стратешки чекор за земјата е членство во ЕУ. Многу сме задоволни од тоа што веќе подолго време ЕУ истакнува дека Северна Македонија е спремна да пристапи. Како и многу државјани на Северна Макаеднија, и САД исто така очекуваа процесот конечно да започне. Тоа што го видовме преку дипломатски ангажмани во изминатите месеци меѓу Брисел и Северна Македонија, како и меѓу други земји членки, е дека имаше прогрес во изнаоѓање на решенија и одење напред.
Не бевме дел од тоа, но како што знаете САД, редовно ја истакнуваа поддршката за изнаоѓање начин да се овозможи Северна Македонија да го започне пристапниот процес. Во тој контекст ја гледам понудата со европскиот предлог, како можност за конечен старт на она што се надевавме подолго време. Моментално, САД ја следат ситуацијата во Северна Македонија и дебатата во јавноста, очекуваме да има дискусија во Парламентот следните денови. Важно да се истакне е дека една од поентите што државниот секретар Блинкен ја истакна во заедничката изјава со високиот претставник на ЕУ, потпретседателот Џозеф Борел беше токму тоа. Се надевме дека предлогот ќе биде компромис што ќе ги отвори следните чекори.
Опозицијата и дел од македонската јавност не се загрижени толку од сaмиот предлог, туку од некои негови скриени делови кои сеуште не се објавени. Се работи за протоколот, за кој се оценува дека е дел од преговарачкиот процес. Некои во тоа гледаат нагази мини што можат да бидат користени од Софија за кочење на процесот, да се бараат разни неприфатливи барања поврзани со идентитетот и историјата. Дали САД се запознаени со содржината на овој протокол? Дали е тој нешто за кое македонските граѓани треба да бидат загрижени?
-На процесот гледамe одвоенo. И секогаш сме истакнувале дека билатералните прашања треба да бидат решавани надвор од преговарачката рамка. Нашата позиција е многу јасна, нашата оценка е дека предлогот го штити интересот на Северна Македонија во пристапниот процес. Тоа е наше и мислење на нашите експерти. Билатералниот протокол за кој говорите, до некаде изгледа дека е споен во овие два процеса. Билатерален договор меѓу Скопје и Софија треба да има. Слушнавме како некои нешта се нафрлаат. Мислам дека ова е дел од забуната, тоа што напоменавте дека јавноста не е сигурна какви ќе бидат тие дискусии. Ќе има посебни дискусии, и мислиме дека тие прашања треба да бидат решени на билатерална основа и тоа го кажавме уште на почетокот. Секако не само за влезот во ЕУ, туку и за вашата долгорачна стабилност важно е тие прашања да се решат.
Да нема такви преседани во ЕУ за проширувањето, вклучувајќи билатерални прашања…
-Северна Македонија и Бугарија се соседи, сојузници во НАТО, тие инвестираат во заемната иднина и безбедност, така што тие прашања треба да бидат адресирани во накоја форма, и тоа треба да се решава и тоа се прави, надвор од преговарачкиот процес. Да се навратиме на нашата прва поента, тоа една од причините зошто мислиме дека францускиот предлог ги штити интересите на Северна Македонија, затоа што прави издвоеност.
Вашето отворено писмо до јавноста главно беше прифатено позитивно. Едвард Џозеф, професор на универзитеот „Џон Хопкинс“, напиша блага критика на вашите ставови, сугерирајќи дека ако европскиот предлог го признава македонскот јазик и идентитет, САД треба да ги поткрепат своите добри намери со правење на истото – да го признаат македонскиот јазик и идентитет, наспроти негирањето од страна на Бугарија. Според Џозеф, ова може да се направи преку Билатерален културен договор, со преземање на текстот од Преспанскиот договор. Дали ова е возможно? Дали тековната Администрација на претседателот Џо Бајден може да подготви таква резолуција која би била изгласана дури и од американскиот Конгрес?
Се соочуваме со специфична одлука што Северна Македонија сега треба да ја донесе, а во однос на влезот во ЕУ и дали предлогот ставен на маса е добар за одење напред. Понатаму, дали тој предлог го почитува македонскиот идентитет и јазик. Според наше мислење да го почитува. Имаше неколку изјави не само од високи ЕУ лидери, туку и од лидери на земји членки кои исто така ја признаваат вредноста на овој предлог, тоа што го признава македонскиот јазик и идентитет. А тоа е важно за граѓаните на Северна Македонија, да размислат додека ја носат оваа одлука, и тоа е одлука што тие ја носат.
Во врска со прашањето за ангажманот на САД со Северна Македонија. Ова исто така е важна тема, но не може да биде замена за односите меѓу вашата земја и ЕУ. Кога станува збор за тоа, САД и Северна Македонија имаат многу силна билатерална врска, сме презадоволни што имено минатиот месец ја засиливме таа врска со стратешкиот дијалог овде во Вашингтон. Се разгледаа многу прашања, вклучително и прашања од културата. Начини за соработка во нови области со што се прошируваат односите. Ние одамна го признаваме македонскиот јазик и идентитет. Подготвуваме дипломати кои го учат македонскиот јазик, со македонски учители. Доделуваме грантови за поддршка на проекти од културата, како заштита на наследството во Северна Македониј, вклучително и заштита на македонското наследство и други прашања. Всушност, меѓу Северна Македонија и САД има договор за културата потпишан во 2010 година. Едно од прашањата поставени во стратешкиот дијалог е како да се употреби овој договор за да се дооформат некои тековни и да се започнат нови проекти.
Значи, пак ќе повторам, бидејќи ова е толку сложено и тешко прашање многу работи се испреплетени. Постои вредност во сите овие нешта. Билатералата не е единствена авенија со која соработуваме со Северна Македонија. Тука исто така се односите по НАТО, што се посебно значајни за нас. Неодамна започнавме да ја поддржуваме и иницијативата Отворен Балкан, и каква улога САД можат да имаат во неа. Она што го сакаме е четвриот столб од сето ова, е да го поддржиме пристапувањето на Северна Македонија во ЕУ, затоа што тоа е важен столб, и не сакаме можноста да биде пропуштена.
Во врска со отвореното писмо. Ние како влада на САД со децении држиме позиција на поддршка на земјата за влез во ЕУ, како дел од нејзината европска иднина. Во последните неколку години сме повеќе вклучени во тоа. Имаше изјави и од Администраицјата на Бајден. Заменичката државен секретар Карен Донфрид го истакна ова кога го посети Скопје во мај. Проширувањето на ЕУ е стратешка цел на САД, посебно влезот на Северна Македонија и Албанија во Унијата. Кога предлогот беше испратен до Северна Македонија, се постави прашањето каква е позицијата на САД по овој предлог, дали го поддржувате и зошто. Тоа прашање го одговаравме за повеќе политички лидери, за експертите и аналитичарите и наша намера е овој разгвор да се води и со граѓаните. И тоа е рационална прашање, зошто САД, која не се членка на ЕУ го поддржуваат овој договор, каква вредност гледаат во него и тоа да се искористи да се донесе одлука и дали таа одлука е добра за нив. Мислевме дека е важно да се објави ова јавно.
Бидејќи имаше многу прашања дали тоа е важно, дали односите со САД може некако да променат нешта во предлогот? Беше важно луѓето да разберат дека не, кога се работи за пристапувањето во ЕУ, тоа е разговор кој треба да го водат Северна Македонија и ЕУ. Немаме место на таа маса. Но САД имаат интерес во тоа вие да добите место на таа преговарачка маса и да го искажате тоа што е важно за Северна Македоннија на почетокот на процесот. Тоа е причинита што ние излеговме да кажеме, додека има можност да седнете на масата ние се надевам дека ќе размислите за оваа можност. Затоа што ова го сметаме за важен дел од тоа демократско и евроатлантско патување. Мислам дека ова е патеката со која ќе ја осигурате не само вашата иднина во ЕУ, туку и вашата македонска иднина. Бидејќи предлогот всушност го дава признавањето на македонскот јазик и идентитет, конечно, она што го баравте одамна. Да не напоменувам и за придобивките што доаѓаат со почетокот на пристапниот процес, експерти од Брисел да дојдат кај вас, ваши експерти да одат таму, скрининг процесот итн. За можноста вие да почнете да давате правила тон на дискусијата, каде наместо да ја чекате поканата конечно да имате можност да го користите вашиот глас.
Очигледно е дека многу луѓе подлегнуваат на лажните вести што се шират по социјалните мрежи. Наративите се различни, дека ова ќе го уништи нашиот идентитет, ќе ја избрише историјата итн. Дали се согласувате се претседателот Стево Пендаровски дека странски актери од трети земји водат кампања на дезинформации во Северна Македонија, го загадуваат просторот со лаги и манипулации во обид да се прават поделби во јавноста и да се дестабилизира ситуацијата?
Немам информации за тековната ситуација околу ова. Сепак, дезинформациите и манипулациите се проблем во сите наши општетсва. Како и вие во Северна Македонија, со тоа се судираме во однос на секој голем политички проблем и овде во САД. Дезинформацијата и погрешната информација се употребувале во минатото. Затоа е мошне важно да се има веродостојни извори, да се прави транспарентна јавна и парламентарна дебата. Важно е вистинската информација, вистинско читање за тоа од што има во документите (за пристапниот процес) да биде презентирано и луѓето да имаат можност да одговорат.
Претседателот Бајден лани во јуни издаде извршна наредба со цел санкции и забрана за влез во САД на лица кои учествуваат во дестабизлиација на Западен Балкан. Како што знаете, наредбата е надоградба на оригиналната национална вонредна состојба објавена во извршната уредба 13219 од 26 јуни 2001 година од страна на претседателот Џорџ Буш. Со нивната поддршка за ветото, и со изјавите за негирање на македонската државност, историја и јазик, некои политичари од Бугарија ја поткопуваат политичката стабилност во Северна Македонија. Пратениците од бугарската националитичка партија Преродба, неодамна во нацоналното Собрание на Бугарија истакнаа транспаренти со натпис „Македонија е Бугарија“. Дали лицата како нив можат да бидат предмет на извршната наредба на претседателот Бајден издаден во јуни 2021 година?
Не мислам дека тоа е намерата на наредбата на претседателот, која пред сѐ се фокусира на националнита безбедност на САД и дали се нарушуваат нашите интереси во регионот. Овие случаи за кои зборувате се специфични и сигурна сум дека ќе има дискусија во Северна Македонија и за тоа, но не сметам дека тие можат да бидат предмет на извршната уредба со санкции. Има разлика меѓу слободниот говор и говорот на омраза, разликата овде важна, но навистина тоа е до вашата земја да одлучи како да влијае на нештата.
Борис Камчев
