Истражувањето на вонредниот професор д-р Џанан Сејфели, покажува дека според османлиските записи, Бугарите живееле на бугарска, македонска, српска и грчка територија.
Според Сејфели, османлиските државни записи фрлаат малку светлина врз прашањето на православните и католичките Бугари. Во своето истражување, Сејфели прави преглед на османлиските државни годишнини (годишници) од периодот помеѓу 1847 и 1918 година, кои содржат записи/информации поврзани со Бугарската егзархија. Вакви информации се достапни, почнувајќи од изборот на верскиот водач на Бугарската егзархија во 1872 година, па сè до периодот по Балканските војни. Во најраните документи има десет бугарски архиепископии, но овој број во подоцнежните записи расте на дваесет и девет. Според официјални отомански извори, во овој период имало признати бугарски верски структури (архиепископии) не само во градовите лоцирани на територијата на денешна Бугарија, туку и во она што е денес Грција, Србија, па дури и низ современа Република Северна Македонија.
Бугарите и христијанството
Борис I од Бугарија го прифатил христијанството во 864 година. Некое време, териториите населени со Бугари за време на неговото владеење се двоумеле помеѓу влијанието на Католичката црква во Рим и Источната православна црква во Истанбул. На крајот, Борис I се префрли кон Источната православна црква. Биле создадени архиепископии и бил основан Светиот синод, во кој биле вклучени бугарски свештеници. Во 924 година Византија ја признала автокефалната архиепископија со седиште во Охрид.
Османлиско владеење
Откако Бугарија била освоена од Османлиите во 1393 година, постојат докази кои покажуваат дека Трновската патријаршија не била засегната. Понатаму, се чини дека записите докажуваат дека привилегиите и исклучоците што првин ги имале бугарските свештеници од бугарскиот цар подоцна биле потврдени и од османлиските султани. Овој податок покажува дека свештениците го зачувале своето право слободно да ја вршат својата дејност во црквите по османлиското освојување.
По падот на Истанбул, состојбата се променила. Османлиите го избрале Истанбул за главен град на Империјата и воспоставиле систем според кој немуслиманските заедници требало да бидат управувани од центар.
Османлиите сакале сите немуслимани да бидат под ист духовен водач и на тој начин ја избрале Грчката православна патријаршија во квартот Фенер, Истанбул. Трновската патријаршија и другите православни патријаршии беа укинати и потчинети на Грчката патријаршија во Истанбул.
Во овој период, единствената функционална бугарска верска структура била архиепископијата во Охрид, која подоцна била укината од Грчката патријаршија во Истанбул во 1767 година.
Во втората половина на 18 век, бугарското население во Истанбул почнало да се зголемува. Главната причина зошто Бугарите беа привлечени кон Истанбул беше трговијата и работните места. Околу 1830 година, бугарската заедница во Истанбул надмина 20.000, вклучително и 24 занаетчиски еснафи. До 1850-тите, бугарското население во Истанбул надминало 50.000.
Во исто време, занаетчиските еснафи, изградбата на училишта и развојот на печатарството станаа фактори за појава на независно црковно движење. Во сржта на религиозното движење биле напорите на Бугарите од Истанбул да добијат своја црква. Меѓутоа, бугарската заедница немала свое место за богослужба во османлиската престолнина и затоа Бугарите морале прво да купат парцела. За таа цел, тие мораа да поднесат петиција до османлиските власти кои одговорија позитивно, бидејќи тие гледаа позитивно на ова прашање, како политика против државите потчинети на Фенерската патријаршија и Османлиските Грци. На Бугарите им било дозволено да градат своја црква, а изградбата завршила во 1850 година. На крајот на 19 век, старата дрвена структура била заменета со железна градба, денес позната како Железна црква во Истанбул.
Бугарската егзархија во Отоманската империја
Бугарите бараа право да богослужат на свој јазик, да имаат свое свештенство и свои цркви, така што кога зборуваме за Бугарите во Отоманската империја и нивната црква, навлегуваме и во темата за административниот систем на немуслиманите во Империја.
На 5 март 1870 година (2 Зилхиџе 1286) во петиција до Падишахот, Бугарите од Истанбул изјавиле дека сакаат да основаат независна црква. По само 6 дена добија позитивен одговор. Првиот официјален водач на Егзархијата – Антим I – бил назначен со одобрение на османлискиот Падишах на 6-ти март 1872 година (25 Зилхиџе 1288 година).
Бугарската егзархија и бугарските католици во османлиските државни годишници
Вреди да се напомене дека Егзархијата ја опфаќа не само денешна Бугарија, туку и територии населени во тоа време со Бугари, кои денес се дел од Грција, Србија и Република Северна Македонија. На пример, во 28-от годишник од 1290 година (1873), покрај записот „Антим, егзарх на бугарскиот народ“ има и список на градови под Бугарската егзархија, меѓу кои Трново, Софија, Пловдив, Русе, Силистра, Шумен, Ќустендил, Самоков, Варна, но и Ниш, Пирот и Велес. Покрај тоа, постои список на соработници на Антим.
Во 29-иот годишник од 1291 година (1874) бројот на архиепископи во Бугарската егзархија се зголемил од 10 на 13. Една година подоцна, во 30-иот годишник од 1292 година (1875), оваа бројка се зголемила уште еднаш на 15 кога беа додадени архиепископиите на Охрид и Скопје.
Во еден запис од 43-от годишник од 1305 година (1888), Бугарската егзархија е опишана детално. Понатаму, овој извештај фрла малку светлина врз организациската структура на Егзархијата, во однос на географијата и хиерархијата во Синодот. Покрај 15-те големи регионални центри, од кои повеќето се во современа Бугарија, на списокот на вилаети и околиски центри интересно се и: Солун, Битола, Киркларели, Ортахисар, Едрене, Велес, Серес, Гоце Делчев, Прилеп, Дебар и Лерин.
Со други зборови, според официјалните османлиски извори, во тој период луѓето кои ја признавале Бугарската егзархија како своја верска организација живееле во градовите и населбите на територијата на денешна Грција и Република Северна Македонија.
Според 54-от годишник од 1316 година (1898), Струмица, која денес се наоѓа во Република Северна Македонија, била центар на архиепископијата под Бугарската егзархија. Долги години Бугарите беа голем дел од населението на Струмица, денешна западна Република Северна Македонија.
Вреди да се напомене дека во 1899 година (1317 година), на егзархот Јосиф I бугарски му биле доделени златни и сребрени османлиски ордени.
Според 65-от годишник од 1326 година (1910), бројот на бугарските архиепископии (29) го достигнува својот историски врв. Во седум централни архиепископии биле именувани архиепископи (Скопје, Струмица, Дебар, Битола, Гоце Делчев и Велес), додека во останатите заменици (Тетово, Куманово, Гостивар, Кочани, Штип, Делчево, Паланка, Кратово, Кавадарци, Радовиш, Османије, Охрид, Крушево, Ресен, Прилеп, Витолиште). Речиси сите архиепископии со кои управувале заменици архиепископи се на територијата на денешна Република Северна Македонија.
67-от годишник од 1328 година (1912-1913) е последниот османлиски запис кој содржи информации за Бугарската егзархија, бидејќи по Балканските војни, Бугарија повеќе не била дел од Отоманската империја и седиштето на Егзархијата било преместено во Софија.
Заклучок
Во првите неколку години по нејзиното формирање, Бугарската егзархија сочинувала десет архиепископии, додека непосредно пред Првата светска војна бројот на нејзините архиепископии на териториите на денешна Бугарија, Република Северна Македонија, Србија и Грција достигна 29.
Пренесувањето на големи области на Западен Балкан населени со Бугари во Грција и Југославија по завршувањето на Првата и Втората светска војна целосно го промени статусот на Бугарската егзархија.
Преземено од kentimsisli.com.tr
