Кој пат води напред?

Република Северна Македонија се наоѓа на крстосница на која секоја одлука ќе го обликува патот кон иднината. Со економски раст од само 1,8% за 2024 година – значително под регионалниот просек од 3,5% – и јавен долг што оди кон 68% од БДП, нашата држава се соочува со сериозни предизвици. Но, вистинското прашање е дали ќе имаме храброст и стратегија да ги претвориме овие предизвици во можности.
Владата неодамна договори заем со унгарската влада, нудејќи средства за стопанството со ниски каматни стапки. На прв поглед, овој потег изгледа како надежна искра за економскиот раст. Но, отсуството на јасна стратегија за инвестиции отвора простор за сомнеж. Ако средствата завршат во краткорочни проекти или тековни трошоци наместо во капитални инвестиции, ризикуваме дополнителна стагнација.
Примерите од Србија и Словенија нѐ учат дека кредитите можат да го поттикнат развојот само ако се насочат кон продуктивни сектори. За жал, Македонија е далеку од ваков пристап – вложувајќи само 0,2% од БДП во истражување и развој, во споредба со 1,1% кај Србија. Кога ќе ја земеме предвид доминацијата на трговијата во економијата, се поставува прашањето: каде се вложува за да се стимулира продуктивноста?
Последните инциденти што ја поларизираа земјата, само ги истакнаа длабоките социо-политички проблеми. Според ОБСЕ, 60 отсто од младите сметаат дека етничките тензии се најголема закана за иднината. Словенија успешно го зајакна социјалниот капитал преку програми за интеграција, додека кај нас политизацијата ја попречува оваа цел.
Можеби е време да го смениме наративот. Инклузивните политики и инвестициите во социјалната кохезија не се само морална обврска, туку и економска неопходност. Само преку доверба и заедништво можеме да ја зајакнеме нашата основа за напредок.
Секоја година 1.000 млади ја напуштаат земјата. Емиграцијата веќе создаде хронични економски последици. Но, дали одливот на мозоци е неповратен? Ирска и Хрватска покажаа дека враќањето на дијаспората и вложувањето во човечки капитал можат да донесат позитивни резултати.
Нашата цел треба да биде да ги стимулираме младите не само да останат, туку и да придонесат со својата енергија, знаење и амбиции. Инвестициите во иновациски центри, како и поддршката за стартапи, ќе создадат нова генерација што ќе ја гради иднината тука.
Македонија е на прагот на својата стартап револуција, со потенцијал да се трансформира од економија што се потпира на трговија во иновативен центар за претприемништво. Примерите од Естонија покажуваат дека и најмалите држави можат да станат глобални лидери во технолошкиот развој, но само ако се фокусираат на дигитализација, развој на човечкиот капитал и политики што го поттикнуваат претприемништвото. Во 2023 година, глобалниот индекс за иновации ја рангира Македонија под просекот на регионот, што укажува на огромен неискористен потенцијал. За да го надминеме овој јаз, неопходно е да се мобилизираат сите чинители на општеството и да се создаде стратегија што ќе го катализира економскиот раст преку иновации.
Наместо да зависиме од помош од странство, мора да изградиме локален екосистем во кој иновациите ќе бидат движечка сила на развојот. Партнерствата меѓу академските институции, бизнис секторот и владата треба да станат основа на овој процес. Академијата може да ги обезбеди потребните знаења и истражувања, додека бизнисите ќе ги интегрираат иновациите во практична примена. Владата, пак, треба да ги создаде соодветните услови преку финансиски инструменти како ризичен капитал и даночни олеснувања за стартапите. Според Светска банка, секој вложен денар во иновации и технологија може да генерира до петкратна економска вредност за земјите во развој, што ја нагласува итноста за акција.
Доколку оваа визија не се имплементира, Македонија ризикува да ја загуби глобалната трка за иновации, продолжувајќи го трендот на економска стагнација и одлив на млади таленти. Одливот на мозоци, кој веќе резултира со загуба на околу 10 отсто од населението од 2000 година наваму, ја ослабува конкурентноста на економијата и ја ограничува способноста за реформи. Ова не е само економски проблем, туку и егзистенцијално прашање за иднината на земјата. Македонија има можност да се позиционира како регионален центар за иновации, но само ако дејствува со решителност и визија. Иднината на земјата зависи од денешните одлуки, а времето за промени е сега.
Северна Македонија има потенцијал за трансформација, но успехот ќе зависи од способноста да се насочи фокусот кон долгорочни решенија. Искористувањето на заемот за изградба на инфраструктура, развој на иновации и промоција на зелена економија, наместо за краткорочни и неефективни мерки, е клучно за создавање одржлив економски раст. Преку капитални инвестиции во продуктивни сектори и стимулирање на стартап екосистемот, можеме да ги задржиме младите и да поттикнеме нови можности за работа и развој. Поддршката за иновации и технологија ќе помогне да се зголеми конкурентноста на економијата, отворајќи ја земјата за нови пазари и инвеститори.
Покрај економските реформи, неопходно е да се адресираат и социјалните предизвици, особено етничките тензии, кои го кочат напредокот. Инклузивните политики и инвестициите во заеднички проекти ќе го зајакнат социјалниот капитал, градејќи доверба и единство меѓу различните заедници. Само со јасна стратегија, визија и храброст, земјата може да излезе од циклусот на стагнација и да создаде иднина во која сите ќе сакаат да живеат. Северна Македонија не страда од недостиг на ресурси, туку од недостиг на јасна насока и решителност. Време е за заеднички чекори кои ќе го променат текот на историјата и ќе ја постават земјата на патот кон стабилност и просперитет.
Ако не сега, кога?