Изборни моделирања

ВОЈО МАНЕВСКИ

Овој текст го пишувам на датумот кога се одржаа последните парламентарни избори во РСМ. Значи влегуваме во изборна година кога како граѓани ќе треба да покажеме дали сме активни членови на заедницата или само броеви за манипулација од политичките  партии.

Она што како констатација и мнозинско мислење е дека овој модел на избирање на пратеници не ги дава очекуваните резултати. На политички план се искристализираа политички партии кои горе-доле функционираат како  политички организации без подоследна идеолошка или програмска основа, а се структуирани како приватни компании. Внатрешната демократија ѐ или формализирана или се практикува како постојана кулоарска борба на разни внатерепартиски групации и интереси.

На социјален план, ваквото политичко функционирање доведе до диференцијација на неколку слоја од кои доминатен е слојот на државни службеници од разно значење со ист предзнак – платени се од буџетот на државата а функционираат според партиски правила и наредби. Сите други социјални слоеви на некој начин зависат и економски и функционално од овој модерен клиентилистички слој. За триесет години се направи и владејачки слој кој всушност ја поседува и економската и политичката и судската власт во државата, ама за нив во друга колумна зошто тоа бара поголем простор.

Значи, избори ќе има, а веќе навлеговме во изборната година. Разгледувајќи ги разните предлози,  си ја давам слободата да поттикнам дебата околу еден нов предлог,кој сметам дека заслужува внимание.

Сегашниот изборен модел во Македонија кој се применува од 2002-ра година, покажа многу слабости. Поделбата на 6 изборни единици со по 20 пратеници не може до крај да даде реална слика за расположението на гласачите, затоа што природниот изборен праг изнесува големи 5%  (1/20) кој е достижен само за мал број политички субјекти. Големиот праг ги дестимулира помалите политички партии да настапуваат самостојно. Истото важи и за независните кандидатски листи – многу поретко се појавуваат затоа што објективно шансите за влез во Собранието се лимитирани.

Праксата до сега покажа дека има големо губење на гласови кај партиите/листите кои не обезбедуваат пратеници. Може да се случи партија која има помалку од 20.000 гласови да има два пратеника, а партија со 25.000 гласови да нема ниту еден пратеник ако нема концентрирано гласови во една ИЕ.

Предлогот за една ИЕ без определен изборен праг е друга крајност. Во овој случај природниот праг е 0.83% (1/120) и би било достижно за поголем број кандидатски листи. Но тоа истовремено значи и дека би можеле да се појават голем број на листи кои би освоиле 1-2 пратеника. Добро е да има разноликост во Собранието, но ако има 10-тина или повеќе осамени пратеници од различни листи, познавајќи го нашиот менталитет, формирањето на влада би било сведено на берзански разговори купи-продај. Може дури и да има состојба каде цената на некој пратеник, на пример 61-от, да биде како на ‘Мбапе во преодниот рок, а тоа би довело до верижна реакција – веднаш ќе се качи цената и на другите „мали“!

Дополнително, ако се прифати предлогот за отворени листи, секоја листа треба да има по 120 кандидати , во услови кога зголемен би бил и бројот на кандидатски листи, управувањето со процесот би било многу комплицирано.

Додавањето на вештачки изборен праг ќе доведе до дебати за процентот колку треба да е тој изборен праг, со различна аргументација кај големите партии кои би сакале поголем праг и малите партии кои сакаат да нема праг. Предлогот на ДУИ за изборен праг од 5% е апсолутно несоодветен, затоа што во тој случај во Собранието ќе влезат најмногу 4 листи од кои најмалата партија/коалиција би имала 6 пратеници (5% од 120). Слично би било и определување и помал изборен праг, на пример 3% праг би значело дека политичкиот субјект освојува или повеќе од 3 пратеници или ниеден. Проблемот со гломазните отворени кандидатски листи останува.

Бидејќи изборниот модел е од исклучителна важност за секоја држава, кон овој проблем треба сите партии да пристапат сериозно и да ги тргнат на страна тесните партиски интереси.
Очигледно е дека најдоброто решение е некаде помеѓу двете крајности – 6 изборни единици и една изборна единица без изборен праг.

Затоа, мислам дека оптимално решение за изборниот модел за Македонија е 3 (ТРИ) изборни единици во кои ќе се бираат по 40 пратеници! Секоја од трите ИЕ би имала по околу 600.000 гласачи по избирачки список. На пример, да спојат ИЕ1 и ИЕ2 во нова ИЕ1, ИЕ3 и ИЕ4 во нова ИЕ2, како и ИЕ5 и ИЕ6 во нова ИЕ3, со можеби некое мало прилагодување заради изедначување на бројот на гласачи во новите Изборни Единици.

Зошто е најдобро? Од две основни причини

• Природниот изборен праг ќе се намали на 2,5% (1/40) наместо 5% како што е кај 20 пратеници од 6 ИЕ. Ќе биде овозможено некоја листа полесно да дојде до потребните 7-8000 гласови за добивање пратеник, а сепак да се лимитира бројот на партии кои ќе влезат во Собранието
• Отворени листи со по 40 кандидати се многу полесни за обработка отколку со по 120 кандидати. Во тек на кампања многу полесно може да се оствари непосредна комуникација со гласачите ако се пристапува само до една третина од гласачкото тело.

Дури и кога не би се усвоил предлогот за отворени листи за следните избори, прашање на време е кога тоа би се случило, затоа поделбата на 3  изборни едници треба да се направи уште сега.

Како дополнително размислување, може да се разгледа, ако веќе дојде до промена на Уставот, да се направи промена на член 62 од Уставот и наместо бројот на пратеници во Собранието да биде од 120 до 140, да се намали бројот и да стои од 90 до 120, а во изборниот Законик да се дефинираат ТРИ изборни единици во кои би се бирале по 33 пратеници, што значи дека Собранието би имало 99 пратеници наместо сегашните 120.

Дебатата во Собранието околу изборниот закон е едната страна од медаљата зошто тогаш  се е оставено  на интересите на поголемите политички партии а според досегашното искуство тие лесно се договараат кога се работи за нивните интереси(Види закон за финансирање на партиите или најновото покачување на платите на избраните и именувани  функционери).

Затоа јавноста мора да покаже многу поголема зинтересираност за крајните законски решенија.Изборите не се само политички натпревар меѓу партиите каде граѓанитете се само навивачи, туку процес на избор на преставници на граѓаните кои со тоа им го пренесуваат својот суверенитет . Ете ова е мојот предлог за дебата.

Превземено од Цивил Медиа